Հայաս­տան ան­կա­խու­թեան 30-րդ տա­րեդար­ձը կը թե­ւակո­խէ անվտան­գա­յին ծանր պայ­մաննե­րու ներ­քոյ։ Ար­ցա­խի պա­տերազ­մէն տա­րի մը ետք, Նո­յեմ­բեր 9-ի հրա­դադա­րի եռա­կողմ յայ­տա­րարու­թեան կարգ մը կէ­տեր դեռ չեն յար­գուած Ազէրինե­րու կող­մէ եւ գո­յու­թիւն ու­նի Հա­յաս­տա­նի սահ­մաննե­րու պաշտպա­նու­թեան լուրջ մար­տահրա­ւէր։ Ներ­քին քա­ղաքա­կան կեան­քը բնաւ չի դրսե­ւո­րեր ար­տա­քին վտանգնե­րը դի­մագ­րա­ւելու միաս­նա­կան ըմբռնում։ Թե­րեւս ալ ադպէս պէտք է ըլ­լայ, օրի­նաչա­փու­թիւն է, որով­հե­տեւ ար­դա­րու­թիւնը ներ­քին կամ ար­տա­քին սահ­ման չի ճանչնար։ Որ­քան որ հո­ղային պա­հան­ջի մէջ՝ սահ­մա­նագ­ծումի, ինքնո­րոշ­ման իրա­ւունքի ձեռքբեր­ման, ար­դա­րու­թեան ազ­դա­կը որո­շիչ է, նոյնքան որոշիչ է նաեւ ներ­քին քա­ղաքա­կան կեան­քին մէջ՝ հի­նէն եկած անար­դա­րու­թիւննե­րը սրբագ­րե­լը, ինչպէս նաեւ օրէն­քի գե­րակա­յու­թիւնը հաս­տա­տելը։ Թէեւ Խորհրդա­րանը ծայ­ր աստի­ճան բե­ւեռա­ցած վի­ճակ մը ցոյց կու տայ, բայց հա­սարա­կու­թիւնը ար­տակարգ ընտրու­թիւննե­րով վե­րահաս­տա­տեց ար­դա­րու­թիւնը եւ օրէն­քի գե­րակա­յու­թիւնը ամ­րագրե­լու իր նա­խապատ­ւութիւ­նը, որոնք ինքնիշ­խա­նու­թեան ու պե­տու­թեան անվտան­գութեան, ժո­ղովուրդի բա­րօրու­թեան հիմ­նական սիւ­ներն են։

Ազէ­րինե­րը Գո­րիս-Կա­պան մայ­րու­ղիէն հա­տուա­ծի մը տէ­րը դառ­նա­լով, ամէն օր թշնա­մական գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու կը դի­մեն, լա­րուած պա­հելով Հա­յաս­տա­նի քա­ղաքա­կան դաշ­տը, երկրի անվտան­գութիւ­նը, սահ­մաննե­րու պաշտպա­նու­թիւնը դարձնե­լով Հա­յաս­տա­նի քա­ղաքա­կան օրա­կար­գի հրա­տապ նիւթ։ Հա­կա­ռակ Պաշտպա­նու­թեան նո­րան­շա­նակ նա­խարա­րի սկզբնա­կան յայ­տա­րա­րու­թեան, որ հա­զիւ պաշ­տօ­նի կո­չուած ազ­դա­րարեց, թէ պի­տի հա­կազ­դեն ազէրական իւ­րա­քան­չիւր ոտնձգու­թեան, Հայ­կա­կան բա­նակը կարգ մը վայ­րե­րու մէջ հա­կադար­ձե­լէ ետք, վե­րադար­ձաւ իր զգու­շա­ւոր վե­րա­բեր­ումին, ռու­սա­կան կող­մին միջ­նորդու­թեան դի­մելով, յատ­կա­պէս Սիւ­նի­քի սահ­մա­նային մի­ջադէ­պերուն առթիւ։

Հասկնա­լի է որ Ազէ­րինե­րուն նպա­տակն է խախ­տել Նո­յեմ­բեր 9-ի հրա­դադա­րը, վերսկսիլ պա­տերազ­մը, ստի­պելով Ռու­սե­րը Ար­ցա­խէն ամ­բողջո­վին հե­ռանալու։ Այս սպառ­նա­լիքը այ­սօր կայ, իսկ հնգա­մեայ պայ­մա­նաժա­մի աւար­տին ինքնըստին­քեան կայ։ Այս պատ­ճա­ռով, Ազէ­րինե­րը կը շա­րու­նա­կեն եւ պի­տի շա­րու­նա­կեն իրենց սահ­մա­նային մար­տա­վարա­կան յար­ձա­կումնե­րը եւ ճնշումնե­րը։ Անոնք Ար­ցա­խը շրջա­պատող եօթը շրջան­նե­րուն տէր դառ­նա­լով, անոր գրա­ւու­մը ան­հա­մեմատ աւե­լի հեշտ դարձուցած են։ Միակ խոչընդոտը եռա­կողմ հա­մայ­ձայնու­թիւնն է եւ ռուս խա­ղա­ղա­պահ­նե­րը։

Հա­յաս­տա­նի սահ­մա­նին յար­ձա­կումնե­րը կը հետապնդեն հայ­կա­կան կող­մը սահ­մա­նային բա­խումնե­րու մղելով պա­տերազ­մի հրահրումի ու Ար­ցա­խի ամ­բողջական գ­րա­ւման նպատակը։ Հրա­դադա­րը երաշ­խա­ւորող եր­րորդ եր­կի­րը՝ Ռու­սաստան, ինք եւս ծու­ղա­կը ին­կա­ծի վի­ճակին մէջ կը գտնուի։ Ծու­ղակ մը, որ ինք լա­րած է Լաւ­րո­վ-

եան ծրագ­րով, որուն հե­ռահար նպա­տակը, տի­րելով Ար­ցա­խին՝ Հա­յաս­տա­նի ու Ազէր­պայճա­նի մի­ջեւ իրա­ւարա­րի դեր կա­տարելն էր։ Սա­կայն, առա­ջին հնգա­մեակի աւար­տին Ռու­սաստա­նի կար­գա­վիճա­կը եւս կը մնայ անո­րոշ։ Յե­տոյ պէտք չէ մոռ­նալ որ Ռու­սաստան են­թա­կայ է Արեւ­մուտքի պատ­իժնե­րու։ Անոր ներ­քին քա­ղաքա­կան վե­րիվայ­րումնե­րը ինչ ըն­թացք կը ստա­նան, յայտնի չէ։ Պատ­մութիւ­նը կը յու­շէ՝ բոլ­շե­ւիկեան յե­ղափո­խու­թիւնը, երբ 1917-ին Ռու­սե­րը լքե­ցին պա­տերազ­մի դաշ­տը։ Այ­սօր եւս երբ վի­ճակը ան­կա­ռավա­րելի դառ­նայ, որե­ւէ պա­հու Ռու­սե­րը կրնան հե­ռանալ։

Շա­հերու բախ­ման այս բարդ իրա­վիճա­կին մէջ, Հա­յաս­տա­նի նման ոչ- հա­րուստ, կա­յաց­ման ըն­թացքի մէջ գտնուող փոքր երկրի մը հա­մար այս գո­յամար­տը ճա­կատագ­րա­կան է։

Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թիւննե­րը մի­ջազ­գա­յին հա­սարա­կու­թեան ան­դա­դար հա­րեւան եր­կիրնե­րու հետ խա­ղաղու­թիւն հաս­տա­տելու ազ­դա­նշան­ներ կը ղրկեն։ Փո­խարէ­նը՝ Ազէր­պայճա­ն պա­տերազ­մին յաղ­թա­նակա­ծի իր առա­ւելու­թիւնը կ՚ու­զէ շա­հագոր­ծել հայ­կա­կան կող­մէն առա­ւելա­գոյն զի­ջումներ խլե­լու եւ անոր նուաս­տա­ցու­ցիչ պայ­մաններ պար­տադրե­լու համար։ Թուրքիա նոյնպէս՝ նա­խապայ­մաններ կը դնէ՝ Սիւնիքի միջանցք, հողային ամբողջականութեան ընդունում… խաղաղութիւն կնքելու համար։

Պայթիւ­նավտանգ այս իրա­վիճա­կին մէջ Ան­կա­խու­թեան տօ­նակա­տարու­թիւնը առիթ մըն է վեր­յի­շելու ան­կա­խու­թեան 30 տա­րուան յա­ջողութիւննե­րու եւ ձա­խողութիւննե­րու շղթան, գա­լիք տա­րինե­րու մար­տահրա­ւէր­նե­րը դի­մագ­րա­ւելու հա­մար։

Ժ.Չ. ■