Յունուար 29-ին եւ 31-ին, Հեր­վէ Ժոր­ժը­լէն հրա­ւիրուած էր Ինալ­քօ (Ֆրան­սա­յի Արե­ւելեան լե­զու­նե­րու եւ քա­ղաքակրթու­թիւննե­րու պե­տական կա­ճառ), Թրքա­կան բա­ժան­մունքի գրա­կանու­թեան դա­սախօս Թի­մուր Մու­հի­թթինի հրա­ւէրով, պոլ­սա­հայ գրա­կանու­թեան մա­սին երկու դա­սախօ­սու­թիւն տա­լու։ 

Հեր­վէ Ժոր­ժը­լէն, Աթէն­քի հա­մալ­սա­րանի ժա­մանա­կակից թրքա­գիտու­թեան և ասիական հե­տազօ­տու­թիւննե­րու ամ­պիոնի ժա­մանա­կակից պատ­մութեան դա­սախօս է, մաս­նա­գէտ՝ Օս­մա­նեան կայսրու­թեան ոչ-մահ­մե­տական բնակ­չութեան, մաս­նա­ւորա­պէս՝ Հա­յերու, Հրեանե­րու եւ միւս քրիս­տո­նեայ փոքրամասնութիւննե­րու պատ­մութեան։ Ան նաեւ թարգմա­նիչ է, հա­յերէ­նէ ֆրան­սե­րէն։ Պոլ­սա­հայ գրող Զա­ւէն Պի­պեռեանէն երեք երկ թարգմա­նած է, «Մրջիւննե­րու վեր­ջա­լոյ­սը»՝ Le crépuscule des fourmis (Ժը­նեւ, 2012), «Լկրտա­ծը»՝ La traînée (Ժը­նեւ, 2015), եւ «Ան­կուտի սի­րահար­նե­րը»՝ Les amants fauchés, որ կը մնայ ան­տիպ։ Ժոր­ժը­լէնի թարգմա­նու­թիւննե­րուն շնոր­հիւ շուրջ կէս դար ան­ծա­նօթ մնա­ցած Պի­պեռեանի գրա­կանու­թիւնը ֆրան­սա­խօս հա­սարա­կու­թեան մատ­չե­լի դար­ձաւ եւ ձե­ւով մը դուրս եկաւ հայ ըն­թերցող­նե­րու նեղ շրջա­նակէն։

Առա­ջին օրուան դա­սախօ­սու­թիւնը նուիրուած էր 0ս­մա­նեան կայսրու­թեան մէջ հայ­կա­կան գրա­կանու­թեան (1880-էն 1923), երկրոր­դը՝ Զա­ւէն Պի­պեռեանին, անոր «Ան­կուտի սի­րահար­ներ»-ուն, որ թարգմա­նուած է սա­կայն, ինչպէս ըսինք՝ ցարդ չէ հրա­տարա­կուած։ Գործ մը, որ հե­ղինա­կը ան­ձամբ թարգմա­նած է թրքե­րէնի ալ։ Պէտք է նշել որ Պի­պեռեան եռա­լեզու գրող է՝ հա­յերէն, թրքե­րէն եւ ֆրան­սե­րէն…

Հա­կիրճ կեր­պով Պի­պեռեանի կեն­սագրա­կանը ներ­կա­յաց­նե­լէ ետք, Պրն. Ժոր­ժը­լէն զու­գա­հեռ­ներ գծեց հե­ղինա­կին կեն­սագրու­թեան եւ անոր ստեղ­ծած տի­պար­նե­րուն միջեւ, որոնք յա­ճախ երի­տասարդ են, կոր­սուած, սի­րոյ կա­րօտ։ Վեր­ջին թարգմա­նու­թիւնը՝ «Ան­կուտի սի­րահար­նե­ր»-ուն հե­րոսը, որ ոչինչ ու­նի հե­րոսա­կան, հե­ղինա­կի ինքնա­կեն­սագրու­թեան մօ­տեցող տի­պար մըն է։

Պի­պեռեան մօտ եղած է Յոյ­նե­րուն, հե­տեր­նին շփուած է։ Ան սի­րած է հայ հա­մայնքէն դուրս ալ յա­րաբե­րու­թիւններ մշա­կել։ Յա­ճախ այ­ցե­լած է Իշ­խա­նաց կղզիներ եւ տե­ղացի­ներուն խնճոյքնե­րուն մաս­նակցած։ Այլ խօս­քով կեան­քը սի­րող գրող մը եղած է ան։ Զինք նե­ղած է հայ­կա­կան նեղ­միտ մի­ջավայ­րի ձե­ւակա­նու­թիւննե­րը, կաշկանդումները, որոնք ար­ձա­գանգ գտած են իր գրա­կանու­թեան մէջ։ Պի­պեռեան իր վէ­պերուն մէջ յաճախ կը պատմէ հա­մայնքա­յին ճնշող մթնո­լոր­տի մա­սին։ Տի­պար­նե­րը կը փա­փաքին ազատ ապ­րիլ, երի­տասար­դա­կան կեան­քը վա­յելել, սա­կայն, հա­սարա­կու­թիւնը, դպրո­ցը, եկե­ղեցին կը կաշ­կանդեն զի­րենք։ Ան եղած է ժա­մանա­կակից պոլ­սա­հայ գրող մը, որ կրցած է իր ժա­մանա­կի լի­նելու­թեան տագ­նա­պը ներ­կա­յաց­նել, զա­նազան մա­կար­դա­կի տագ­նապներ, բար­դոյթներ, քա­ղաքա­կան ու գա­ղափա­րախօ­սական կաշ­կանդումներ՝ ըն­տա­նեկա­նէն սկսեալ, մին­չեւ անձնա­կան, հա­մայնքա­յին, ըն­կե­րային, կրթա­կան, մաս­նա­գիտա­կան, քա­ղաքա­կան մա­կար­դա­կի։ Քիչ հասկցուած, քիչ գնա­հատուած ու քիչ ըն­թերցուած հե­ղինակ է, որ կրցած է նկա­րագ­րել թրքա­կան մի­ջավայ­րը իր բազ­մա­շերտ ժո­ղովրդա­կան խճան­կա­րով։ Միաժա­մանակ թրքա­կան մի­ջավայրն ալ ան­հանդուրժող եղած է, քա­ղաքա­կան հա­յեացքնե­րը, ազ­գայնա­կանու­թիւնը զինք նե­ղացու­ցած են։

Ինալ­քո­յի լսա­րանը լե­ցուն էր երի­տասարդ ու­սա­նող­նե­րով՝ ֆրան­սա­ցի, թուրք, հայ, նաեւ չա­փահաս տա­րիքի գրա­սէր­ներ, որոնք փու­թա­ցած էին ներ­կայ գտնուելու այս ան­սո­վոր հան­դի­պումին։

Թ. Շ. ■