arevelk.am կայ­քէ­ջի խմբա­գրին ֆէյսպու­քեան էջին մէկ գրա­ռու­մը առիթ կ՚ըն­ծա­յէ դար­ձեալ անդրա­դառ­նա­լու «Յա­ռաջ»-ի 100-ամեակին։ Ի դէպ բո­վան­դա­կու­թիւնը՝ արեւմտա­հայ մա­մու­լի գոր­ծիչի մը կողմէ, ան­տե­ղի վի­րաւո­րական է եւ անվայել՝ անոր խմբագրած կայքէջի վարքին,– մա՛նաւանդ եթէ նկատի ունենանք, որ շարժառիթը Շա­ւարշ Մի­սաքեան խմբա­գրի հիմ­նադրած թեր­թին 100-ամեակն է,– բայց եւ այնպէս, ճիշդ այդ պատ­ճա­ռով հարկ կը զգանք «Արե­ւել­ք»-ի խմբա­գրին զգա­ցական պոռթկու­մին պատ­ճառ հան­դի­սացած բա­ժինը ան­տե­սելով՝ անդրա­դառ­նալ անոր խոր­քին. մա­՛նաւանդ որ ար­դէն գրե­թէ տա­րի մըն է՝ ան («Արեւելք»-ի խմբագիրը) «Ան­կեղծ զրոյց» խո­րագի­րին տակ հե­տաքրքրա­կան տե­սազ­րոյցնե­րու շարք մը կատա­րած է, որուն մաս­նակցու­թիւն բե­րած է նաեւ «Նոր Յա­ռաջ», իսկ ան­կէ զատ «Արե­ւելք» կայ­քէ­ջը յա­ճախ կ՚ար­տատպէ «Նոր Յա­ռաջ»-ի խմբագ­րա­կան­նե­րը, նաեւ՝ այլ նիւթեր։ Ու­րեմն, պարտք հա­մարե­ցինք, մեր կար­գին ան­կեղծ զրոյց ու­նե­նալ «Արե­ւել­ք»-ի խմբա­գրին հետ։

Օգոս­տոս 2-ի մեր խմբագրականին մէջ շեշտը դրած էինք Շա­ւարշ Մի­սաքեանի մա­մու­լի ան­կա­խու­թեան հան­դէպ ու­նե­ցած սկզբունքա­յին կե­ցուած­քին վրայ։ Սա­կայն, այս կէ­տը Մի­սաքեանի միակ ար­ժա­նիքը չէ, գրա­գէտ նոր սե­րունդ պատ­րաստե­լու առա­քելու­թիւնը կա­րելի է համարել անոր կա­րեւո­րագոյն ներդրու­մը նոր սփիւռքա­հայ ինքնու­թեան կերտման մէջ։ 

Այսպէս՝ «Հռե­տորա­կանէն ան­դին հար­ցում մը տամ» վեր­նա­գրին տակ «Արե­ւելք»-ի խմբա­գիրը կը գրէ.

«Դուք ինչպէ՞ս դուք Ձե­զի Շա­ւարշ Մի­սաքեանի հե­տեւորդ-ժա­ռան­գորդը կը հա­մարէք, եթէ տիւ եւ գի­շեր Դաշ­նակցու­թեան դէմ սուին­ներ կ՚ար­ձա­կէք։

Այ­սինքն, եթէ Շա­ւարշ Մի­սաքեանի անու­նը չըլ­լար, դուք մա­մու­լի զի­նուո­րեալ պի­տի չըլ­լա­յիք…։

Գի­տեմ, շատ լաւ գի­տեմ Ձե­զի, կը ճանչնամ Ձեր տե­սակը, դուք ի՛նչ ալ ընէք՝ եր­կինք ել­լէք, եւ գե­տին իջ­նէք, ստո­րագ­րութիւն մը պի­տի չդառ­նաք, անուն մը պի­տի չըլ­լաք, որով­հե­տեւ օրէն չէք եղած…

Մա­մու­լին հետ ձեր հան­դի­պու­մը պար­զա­պէս պա­տահա­կանու­թեան ար­դիւնք է, որ ապա վե­րածե­ցիք ապ­րուս­տի մի­ջոցի, լու­սանկար­ներ հա­ւաքե­լու եւ քա­ղաքէ-քա­ղաք պտտե­լու…

Ծօ, դուք ո՜ւր, հայ մա­մու­լը եւ մեծն Շա­ւարշ Մի­սաքեանը ո՜ւր։

Գա­ղափա­րի վա­ճառա­կան­ներ…

Հաս­կա­ցողաց բա­րեւ…»։

Մէկ­դի դնե­լով սոյն գրա­ռու­մին լրագ­րութեան տար­րա­կան սկզբունքնե­րու ոտ­նա­կոխու­մը եւ անոր ան­տե­ղի թու­նա­ւոր բո­վան­դա­կու­թիւնը, որ իս­կա­պէս մե­զի հա­մար ան­հասկնա­լի կը մնայ, այ­սուհան­դերձ լաւ շար­ժա­ռիթ է ընդգծե­լու եւ գնա­հատե­լու Շա­ւարշ Մի­սաքեանի Նոր սե­րունդ պատ­րաստե­լու առա­քելու­թիւնը։ «Եթէ Շա­ւարշ Մի­սաքեանի անու­նը չըլ­լար, դուք մա­մու­լի զի­նուո­րեալ պի­տի չըլ­լա­յիք…» նա­խադա­սու­թիւնը բնաւ բա­ցասա­կան առու­մով պէտք չէ ըն­դունիլ։ Շատ ճիշդ բնո­րոշում է, եւ այդ կէ­տին վրայ է Շա­ւարշ Մի­սաքեանի մե­ծագոյն ար­ժա­նիքը, անոր պատ­րաստած սե­րունդը, որու անդամները ան­տաշ երի­տասարդներ էին եւ դար­ձան հայ գի­րի զի­նուո­րեալ։ Անոնք պէտք ու­նէին քա­ջալե­րան­քի, տես­լա­կանի։ Անոնք դարձան վա­ղուան խմբա­գիր­նե­րը, լրա-գ­րող­նե­րը։ Առի­թը պէտք չէր մսխել զա­նոնք սի­րաշա­հելու, գուրգու­րա­լու։ Եւ երա­նելի են այն հե­ղինա­կու­թիւննե­րը որոնք կա­րողու­թիւնը ու­նին մտա­ւորա­կան նոր սե­րունդներ հասցնե­լու։

Այս առ­թիւ ու­րա­խալի երե­ւոյթ է, որ «Յա­ռաջ» դար­ձած է հա­մալ­սա­րանա­կան­նե­րու աւար­տա­ճառի առար­կայ, Ֆրան­սա­յի եւ Հունգա­րիոյ հա­յագի­տական ամ­պիոն­նե­րու ու­սա­նող­նե­րու համար։ Ար­դէն Մա­րալ Կա­րապետ Փու­շուճեանի INALCO-ի IMAS-ի աւար­տա­ճառը հրա­տարա­կուե­ցաւ ՆՅ-ի Օգոս­տոս 2-ի թի­ւին մէջ, որ ու­սումնա­սիրե­լով «Յա­ռաջ»-ի առա­ջին հինգ տա­րինե­րու բո­վան­դա­կու­թիւնը՝ ցոյց կու տար, թէ ինչպէ՛ս յե­տեղեռ­նեան ֆրան­սա­հայ հա­մայնքին հետ ծնունդ առած «Յա­ռաջ»-ը, Ֆրան­սա հաս­տա­տուած տա­րագիր հա­յու­թեան ինքնու­թեան վե­րակազ­մա­ւոր­ման մի­ջոց էր։ Անոնց մե­ծամաս­նութիւ­նը ֆրան­սե­րէն չէր գի­տեր, ոչ ալ կը տի­րապե­տէր հա­յերէ­նին, «Յա­ռաջ» սփիւռքա­հայ նոր ինքնու­թիւն մը կեր­տե­լու առա­քելու­թիւնը ստանձնեց բազ­մութեան մը, որ կորսնցու­ցած էր ամէն ինչ։ Ամէն ինչ զերոյէն սկսե­լու պար­տադրան­քին տակ էր։ Շա­ւարշ Մի­սաքեան իր շուրջ հա­ւաքեց բա­նիմաց աշ­խա­տակից­ներ եւ միաժա­մանակ գա­ւառա­ծին երի­տասարդներ, զորս մղեց թղթակցութիւններ գրելու, որոնց անտաշ գրութիւնները սրբագրեց ու հրատարակեց թերթին մէջ եւ որոնք հետագային պիտի դառնային «Յառաջ»-ի սաները եւ որոնցմէ ծնունդ պիտի առնէին վաղուան գրող­ները։

Ժ.Չ. ■