Հարցազրոյց՝ «Աքսորի երգեր եւ ողբեր» սալիկի թողարկումին առթիւ

Սփիւռքի մշա­կու­թա­յին զա­նազան բնա­գաւառ­նե­րու մէջ կան մտա­ւորա­կան­ներ ու արուես­տա­գէտ­ներ, որոնց հե­տազօ­տական ու ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան աշ­խա­տանքները օրը-օրին հան­րութեան ներ­կա­յացուելու, լու­սա­բանուելու, գրա­խօսուելու կը կա­րօտին, որ­պէսզի ծա­նօթա­ցուին ու տա­րածուին։ Արամ Քե­րով­բեան թէ՛ երա­ժիշտ, եւ թէ՛ երաժշտա­գէտ է, միեւ­նոյն ատեն իր տիկ­նոջ՝ Վեր­ժին Փա­թի-Քե­րով­բեանի ըն­կե­րակ­ցութեամբ, եր­կու երաժշտա­կան խումբե­րու հիմ­նա­դիր է՝ «Կոչ­նակ» եւ «Ակն», առա­ջինը՝ ժո­ղովրդա­յին ու աշ­խարհիկ եր­գե­րու նուիրուած, երկրոր­դը՝ եկե­ղեցա­կան։ Վեր­ջերս անոնք ար­տադրե­ցին «Աք­սո­րի եր­գեր եւ ող­բեր» սա­լիկը, որուն շնոր­հահանդէ­սը հա­մեր­գով մը կա­տարե­ցին Փա­րիզի մէջ։ Այս առ­թիւ փա­փաքե­ցանք Ա. Քե­րով­բեանի հե­տազօ­տական ու ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան աշ­խարհը քննար­կել ու յայտնա­բերել իրեն հետ։

***

«Նոր Յա­ռաջ» – Վեր­ջերս լոյս տե­սաւ «Եր­գեր հա­յոց երկրէն» շար­քի առա­ջին սկա­ւառա­կը` «Աք­սո­րի եր­գեր եւ ող­բեր» խո­րագ­րով. կրնա՞ք մա­նրա­­մաս­նութիւններ տալ ձեր այս նա­խաձեռ­նութեան մա­սին։

Արամ Քե­րով­բեան – Այս սա­լիկը առա­ջինն է ժո­ղովրդա­կան եր­գե­րու շար­քի մը որ պի­տի սկսինք, որուն մէջ եր­կու սկա­ւառակ­նե­րով պի­տի ընդգրկենք նաեւ Սա­յեաթ Նո­վայի եր­գե­րը: Սա­լիկը հրա­տարա­կուե­ցաւ «Ակն» ըն­կե­րակ­ցութեան կող­մէ:

Մինչ այժմ ար­տադրած ենք հեր­թա­բար՝ սուրբե­րու նուիրուած սկա­ւառակ մը, ապա՝ «Խա­չի եր­գեր», «Ծննդեան եւ Աս­տուածած­նի», «Յա­րու­թեան եր­գեր» եւ վեր­ջի­նը, որ եր­կու տա­րի առաջ հրա­տարա­կեցինք «Հոգ­ւոց հանգստեան եր­գեր»-ն էին, ինչպէս նաեւ Վե­նետի­կի վա­ւերագ­րա­կան կեդ­րո­նին հետ ար­տադրե­ցինք եւս սա­լիկ մը, գոր­ծակցու­թեամբ լու­սա­հոգի հայր Վրթա­նէս Ու­լուհո­ճեանի, որ մե­ներ­գեց, մենք ալ խմբա­յին մա­սերը կա­տարե­ցինք։ Ու­րիշ բա­ներ ալ ար­ձա­նագ­րած էինք իրենց հետ, բայց դժբախ­տա­բար տա­կաւին անոնք չկրցանք ար­տադրել: Հե­տեւա­բար, ինչպէս նկա­տեցիք, «Ակն» եր­գե­ցիկ խումբը կեդ­րո­նացած է եկե­ղեցա­կան երաժշտու­թեան վրայ, սա­կայն 6-7 տա­րի առաջ, առա­ջին ան­գամ ըլ­լա­լով ար­տադրե­ցինք ոչ-եկե­ղեցա­կան եր­գե­րու սա­լիկ մը՝ «Րու­րի» օրօ­րոցա­յին եր­գե­րու շա­րանը, որ թէ՛ ձայ­նասկա­ւառակ էր, եւ թէ՛ գրքոյկ մը երե­խանե­րու հա­մար նա­խատե­սուած: Ու­րեմն «Աք­սո­րի եր­գեր եւ ող­բեր»-ը երկրորդն է իր տե­սակին մէջ, քա­նի որ Ձայ­նե­ղանա­կային ուսմանց կեդ­րո­նի աշ­խա­տանքներն են եւ բո­լորն ալ կը մտնեն ձայ­նե­ղանա­կային աւան­դա­կան երաժշտու­թեան ծի­րին մէջ: Կը յուսանք շա­րու­նա­կել այս ժո­ղովրդա­կան եր­գե­րու շա­րանը ապա­գային:

«Ակն» ըն­կե­րակ­ցութիւ­նը,– եթէ չեմ սխալիր,– իր առա­ջին սա­լիկը ար­տադրեց 2000 թուակա­նին, գոր­ծակցու­թեամբ սա­լիկ­նե­րու վա­ճառա­կանա­կան ըն­կե­րու­թեան մը, որ սնան­կա­ցաւ եւ «Ակն»-ը կորսնցուց իր հե­ղինա­կային իրա­ւունքնե­րը, ապա որո­շեցինք մենք ար­տադրել մեր հրա­տարա­կու­թիւննե­րը, որ­պէսզի ան­գամ մըն ալ նման խնդի­րի չբա­խինք:

«ՆՅ» – Կրնա՞ք համառօտ գիծերու մէջ ներկայացնել «Ակն» ըն­կե­րակ­ցութեան, ինչպէս նաեւ Ձայ­նե­ղանա­կային ուսմանց կեդ­րո­նի գոր­ծունէու­թիւնը։

Ա.Ք. – «Ակն» ըն­կե­րակ­ցութիւ­նը հե­տեւած է 1990-ին սկիզբ առած «Ակն» երգչա­խումբի փոր­ձա­ռական աշ­խա­տանքնե­րուն, երբ ես նոր երաժշտա­պետ կար­գուած էի Փա­րիզի Սուրբ Յով­հաննէս-Մկրտիչ մայր եկե­ղեց­ւոյ: Փա­րիզի եկե­ղեցին Սփիւռքի այն հա­զուա­գիւտ եկե­ղեցի­ներէն էր, ուր լրիւ ժա­մեր­գութիւն կը կա­տարուէր, այ­սինքն՝ Կի­րակի օրե­րը առ­նուազն 2 ժամ, Սուրբե­րու տօ­ներուն յա­ճախ՝ ժա­մեր­գութիւն եւ պա­տարագ, լրիւ Աւագ Շա­բաթ եւ այլն:

Այդ ժա­մանակ քա­նի մը ըն­կերներ ու­զե­ցին միասին փոր­ձել եւ տես­նել, թէ այս երաժշտու­թիւնը մեզ­մէ ի՛նչ կը պա­հան­ջէ, ի՛նչ կը պատ­մէ…: Սկսանք կա­նոնա­ւոր ձե­ւով՝ շա­բաթը ան­գամ մը, մեր տու­նը հա­ւաքուիլ եւ եր­գա­ցան­կին մէջ պտտիլ: Այս երե­ւոյ­թը կա­մաց-կա­մաց վե­րածուեցաւ ու­սումնա­սիրու­թեան, բայց ոչ ան­պայման եր­գի՛ն ու­սումնա­սիրու­թեան, այլ ան­հա­տական աշ­խա­տան­քի մը, այ­սինքն սոր­վիլ փնտռել, թէ ե՛րգը ինչ կը պա­հան­ջէ, ոչ թէ արուես­տա­գէտը ինչպէ՛ս պի­տի մեկ­նա­բանէ զայն: Այս աշ­խա­տան­քը սկսանք 5-6 հո­գիով, որոնցմէ շա­տեր՝ մին­չեւ այ­սօր կան: Տես­նե­լով, որ աշ­խա­տան­քը հե­տաքրքրա­կան է եւ շատ բա­ներ կա­րելի է ընել, 1998-ին կազ­մե­ցինք «Ակն» ըն­կե­րակ­ցութիւ­նը, ստեղ­ծե­լով պաշ­տօ­նական շրջա­նակ մը, որուն ծի­րին մէջ կը գոր­ծէ երգչա­խումբը, ուսմանց կեդ­րո­նը, ձայ­նասկա­ւառակ­նե­րու ար­տադրու­թիւննե­րը, գիր­քե­րու հրա­տարա­կու­թիւննե­րը, վա­ւերագ­րութիւններ հա­ւաքե­լու աշ­խա­տան­քը, կա­նոնա­ւոր եւ ժա­մանա­կաւոր աշ­խա­տանոց­նե­րը եւ այլն: Թէեւ մեր կազ­մը փոքր է, սա­կայն մեր աջա­կից­նե­րուն շնոր­հիւ է որ կրնանք շա­րու­նա­կել եւ այս ոչ շատ մեծ ծախ­սե­րը հո­գալ:

«ՆՅ» – Կրնա՞ք անդրա­դառ­նալ այս աշ­խա­տան­քին մէջ Ձեր ըն­տա­նիքի՝ Ձեր տիկ­նոջ դե­րին։

Ա.Ք. – Իրա­կանու­թեան մէջ երբ 1980-ին Վեր­ժի­նին հետ ծա­նօթա­ցանք, սկսանք ան­մի­ջապէս միասին աշ­խա­տիլ: Ան ման­կութե­նէն եր­գող եղած է, իսկ Ֆրան­սա գա­լէն ետք աւե­լի հե­տաքրքրուած է հայ­կա­կան երաժշտու­թեամբ, մինչ այդ բա­ւական եր­կար ժա­մանակ աշ­խա­տած է եւ­րո­պական միջ­նա­դարեան, Վերած­նունդի եւ պա­րոք երաժշտու­թիւննե­րու մար­զին մէջ: Ձայ­նե­ղանակ­նե­րու աշ­խարհէն հե­ռու էր, սա­կայն միասին սկսանք աշ­խա­տիլ:

Մեր այ­սօ­րուան բո­լոր ձեռքբե­րումնե­րը ար­դիւնք են 1980-ի մեր սկսա­ծին, որ որոշ չա­փով փոր­ձա­քար եղած է, որով­հե­տեւ երբ երաժշտա­նոց կ՚աւար­տես եւ կը տի­րապե­տես որոշ ձե­ւի մը, որոշ երաժշտու­թեան մը՝ ինքնու­թեանդ մէջ այլ տե­սակ ձայ­նաշխար­հի բա­ժին մը ստեղ­ծե­լը եր­կար աշ­խա­տանք է ու կը կա­րօտի մե­թոտի մը, զոր ստեղ­ծե­ցինք կա­մաց-կա­մաց եւ հի­մա կ՚օգ­տա­գոր­ծենք զայն ու­րիշներ պատ­րաստե­լու հա­մար: Իրա­կանու­թեան մէջ այս աշ­խա­տան­քին բուն կո­րիզը Վեր­ժինն է, որ իր ինքնու­թեան մէջ ձայ­նե­ղանա­կային աշ­խարհը ստեղ­ծե­լու հա­մար աշ­խա­տած է եր­կար տա­րիներ:

«ՆՅ» – Մօ­տաւորապէս քա­նի՞ ան­դա­մէ բաղ­կա­ցած է «Ակն» երգչա­խումբը. կը նշէ՞ք նաեւ՝ քա­նի՞ հայ ու­սա­նող ու­նի Ձայ­նե­ղանա­կային ուսմանց կեդ­րո­նը։

Ա.Ք. – «Ակն» սկա­ւառակ­նե­րու մաս­նա­կից­նե­րուն թի­ւը միշտ եղած է 10-էն 14-16-ի մի­ջեւ: Ձայ­նա­պահու­թեան հա­մար եր­բեմն կը դի­մենք «Ակն»-ի ան­դամ չե­ղող, բայց վստա­հելի մեր բա­րեկամ­նե­րուն: Աշա­կերտնե­րու թի­ւը՝ անո­րոշ է. եր­բեմն շատ, եր­բեմն քիչ, սա­կայն վեր­ջին 5-6 տա­րինե­րուն կազ­մուած է կո­րիզ մը 20-է աւե­լի ու­սա­նող­նե­րու, որոնք բա­ւական կա­նոնա­ւոր կը հե­տեւին:

Հայ ու­սա­նող­նե­րուն թի­ւը վեր­ջին 5-6 տա­րինե­րուն սկսաւ շատ­նալ: Այժմ 20-է աւե­լի ու­սա­նող­նե­րէն 5-6-ը հա­յեր են: Միշտ ու­նե­ցած ենք ոչ-հա­յեր՝ ֆրան­սա­ցիներ, հրեաներ, իտա­լացի­ներ, յոյ­ներ, պար­սիկներ, նոյ­նիսկ թուրք ու­սա­նող մը ու­նինք: Այս աշ­խա­տան­քը կրօ­նական ծի­րէն դուրս՝ աւե­լի հա­մամարդկա­յին է, որով­հե­տեւ վեր­ջին հաշ­ուով իւ­րա­քան­չիւր ան­հատ, ինչ ազ­գութեան ալ պատ­կա­նի, ու­նի նոյն ջղա­յին դրու­թիւնը եւ ձայ­նե­րու հան­դէպ զգայ­նութիւ­նը: Ու­րեմն հոն­կէ է որ կ’ազ­դուինք ու կը ջա­նանք օգ­տուիլ՝ մեր բա­րօրու­թեան հա­մար:

«ՆՅ» – Ձայ­նե­ղանա­կային ուսմանց կեդ­րո­նը, ինչպէս կայ­քէ­ջին մէջ նշուած է, երեք ուղղու­թեամբ կ’աշ­խա­տի՝ եր­գե­ցողու­թեան ու­սուցում, հե­տազօ­տու­թիւն եւ վա­ւերագ­րութիւն։ Կրնա՞ք ընդլայ­նել, թէ ինչպէ՞ս կ’ըն­թա­նայ աշ­խա­տան­քը այս ծի­րերուն մէջ։

Ա.Ք. – Եր­գե­ցողու­թեան ու­սուցու­մը իրա­կանու­թեան մէջ եր­գի դա­սեր չեն, այլ ձայ­նե­ղանակ­նե­րու ու­սուցման դա­սեր, որոնք բնա­կանա­բար եր­գե­լով են: Բայց, օրի­նակի հա­մար, երբ երգ մը կ՚ընտրենք, այդ եր­գին սի­րոյն չէ, որ կ՚ընտրենք, այլ կ՚ու­սումնա­սիրենք թէ այդ եր­գով ձայ­նե­ղա­նա­կը ինչպէ՞ս կեանք կ՚առ­նէ, ինչպէ՛ս կը վերստեղ­ծուի եւ խօս­քը կը փո­խան­ցուի: Մինչ այդ պար­զա­պէս ձայ­նա­ւորով վար­ժութիւններ կ՚ընենք եւ սա օրեր, ամիս­ներ, տա­րիներ կը տե­ւէ մին­չեւ որ ու­սա­նողը կապ­կե­լու մի­ջո­ցով իւ­րացնէ այդ ձայ­նե­րուն ազ­դե­ցու­թիւնը իր ջղա­յին հա­մակար­գին վրայ եւ մարմնի յի­շողու­թեան մէջ ար­ձա­նագ­րուի իր զգա­ցածը: Եր­կար կը տե­ւէ աշ­խա­տան­քը, բայց ճամ­բան աւե­լի հե­տաքրքրա­կան է, քան ճամ­բուն աւար­տը:

Հե­տազօ­տու­թիւնը անձնա­կան աշ­խա­տանքս է, բայց այդ մէկն ալ կը յա­ջողցնեմ մեր ու­սա­նող­նե­րուն շնոր­հիւ, որով­հե­տեւ վտան­գա­ւոր իրա­վիճակ մը կը ստա­ցուի երբ ան­ձը թէ՛ երա­ժիշտ, եւ թէ՛ երաժշտա­գէտ է: Պէտք է միշտ իրա­րու հետ բա­խու­մի մէջ ըլ­լան, թէ ոչ՝ գա­ղափա­րախօ­սու­թեան կը վե­րածուի: Իբ­րեւ երաժշտա­գէտ ինչ որ ջա­նամ փնտռել եւ գտնել, կը փոր­ձեմ մեր ու­սա­նող­նե­րուն հետ եւ եթէ սխալ բան մը ըլ­լայ՝ ան­պայմա­ն մէջ­տեղ կ՚ել­լէ: Ու­սա­նող­նե­րուն շնոր­հիւ է որ կրցայ իմ երաժշտա­գիտա­կան աւար­տա­ճառս ներ­կա­յաց­նել: 

Իսկ վա­ւերագ­րա­կանը, բնա­կանա­բար, հե­տազօ­տական աշ­խա­տան­քին հա­մար պէտք էր հա­ւաքել: Տաս­նա­մեակ­նե­րէ ի վեր կեդ­րո­նացած եմ 19-րդ դա­րու աւար­տի եւ 20-րդ դա­րու սկիզ­բի վա­ւերագ­րութիւնննե­րուն վրայ, որոնք մեծ մա­սամբ կը վե­րաբե­րին հայ ար­դի ձայ­նագրութեամբ եղած վե­րագ­րութիւննե­րուն, ու­սումնա­սիրու­թիւննե­րուն, ոչ ան­պայման երաժշտա­կան այլ նաեւ ըն­կե­րային եւ պատ­մա­կան:

«ՆՅ» – Երաժշտու­թեան, երգչա­խումբե­րուն ու աշ­խա­տանո­ցին կող­քին, դուք հե­ղինա­կած էք գիր­քեր եւ յօ­դուած­ներ։ Մե­զի հետ կը թեր­թէ՞ք անոնց էջե­րը։

Ա.Ք. – Առա­ջին գիր­քը հրա­տարա­կեցինք Երե­ւանի մէջ, երբ լու­սա­հոգի Գէորգ Տէր Վար­դա­նեան միաժա­մանակ Հա­յաս­տա­նի Ազ­գա­յին գրա­դարա­նի տնօ­րէնն էր եւ Մաշ­տո­ցեան մա­տենա­դարա­նի ձե­ռագ­րե­րու պա­տաս­խա­նատուն: Անոր նա­խաձեռ­նութեամբ՝ ազ­գա­յին գրա­դարա­նի «Գիրք» հրա­տարակ­չութեան մի­ջոցով, հրա­տարա­կուե­ցաւ գիր­քը (Հ. Մի­նաս Բժշկեան, Երաժշտու­թիւն. որ է հա­մառօտ տե­ղեկու­թիւն երաժշտա­կան սկզբանց, ելե­ւէջու­թեանց եղա­նակաց եւ նշա­նագ­րաց խա­զից)։

Իսկ «Հայ ար­դի երաժշտա­կան ձեռ­նարկ»-ը ֆրան­սե­րէնով հրա­տա­րա­կուե­ցաւ Գեր­մա­նիոյ մէջ, որով­հե­տեւ եւ­րո­պացի երաժշտա­գէտ­ներ խնդրած էին ինձմէ սոյն աշ­խա­տան­քը: Այս աշ­խա­տան­քը քիչ մը ժա­մանա­կա­վ­րէպ դար­ձաւ, որով­հե­տեւ գիր­քը հրա­տարա­կուե­լէն ետք բա­ւական աշ­խա­տեցայ նոյն թե­մայով, այսօր ու­րիշ ձե­ւով կը հրա­տարա­կէի, բայց կը կար­ծեմ, որ տա­կաւին օգ­տա­կար աշ­խա­տու­թիւն մըն է: 

Եր­րորդը՝ «Օս­մա­նեան դա­սական երաժշտու­թիւն եւ հա­յեր» գիր­քը, թրքե­րէն է եւ ձե­ւով մը հա­կահա­րուած էր այն սուտ եւ սխալ քա­րոզ­չութեան, որ կը տա­րուի Թուրքիոյ մէջ, իբ­րեւ թէ հա­յերը, յոյ­նե­րը եւ ու­րիշ օտար ազ­գեր միշտ թրքա­կան երաժշտու­թե­նէն օգ­տուած են, ինչ որ ճիշդ չէ: Այժմ սերնդա­փոխու­թեան զու­գա­հեռ Թուրքիոյ մէջ նկա­տեցինք, որ պա­հանջքը կայ այս աշ­խա­տու­թեան եւ հրա­տարա­կեցինք զայն: 

«Ձայն յա­նապա­տի»-ն յա­տուկ շրջա­նի մը մա­սին է: Ես եր­կար տա­րի­ներ աշ­խա­տեցայ գտնե­լու Պոլ­սոյ Պատ­րիար­քա­րանին կող­մէ 1873-ին կազ­մուած երաժշտա­կան յանձնա­խումբին ար­ձա­նագ­րութիւններն ու ատե­նագ­րութիւննե­րը, ապա տե­ղեկա­ցայ, որ այս ար­ձա­նագ­րութիւննե­րու ձե­ռագ­րե­րը կը գտնուին Երու­սա­ղէմ: Սկիզ­բը կ՚ու­զէի այս ատե­նագ­րու­թիւն­նե­րը ծա­նօթագ­րութիւննե­րով հրա­տարա­կել, սա­կայն նիւ­թը շատ ընդ­լայ­նե­ցաւ ու որո­շեցինք հա­տորով մը հրա­տարա­կել:

«ՆՅ» – Ինչպէ՞ս կը պատ­կե­րաց­նէք հայ­կա­կան եկե­ղեցա­կան երաժշտու­թեան ապա­գան՝ երաժշտու­թիւն մը, որ դա­րեր առաջ ստեղ­ծա­գոր­ծուած է եւ «տի­պար» եղա­նակ­նե­րով երաժշտու­թիւն է։

Ա.Ք. – Այ­սօ­րուան եկե­ղեցա­կան երաժշտու­թիւնը այնպի­սի վի­ճակի մէջ է, որ բո­լոր պա­տաս­խա­նատու­նե­րը՝ եկե­ղեցա­կանէն սկսեալ մին­չեւ հո­գաբար­ձուն, պատ­ճառը կը փնտռեն ոչ թէ իրենց, այլ երաժշտու­թեան մէջ: Խնդի­րը մենք ենք եւ ոչ թէ երաժշտու­թիւնը: Կը պատ­ճա­ռաբա­նեն. «Մար­դիկ չեն հասկնար, որով­հե­տեւ գրա­բար է»։ Գրա­բարը հա­յերէն է, չհասկնա­լու բան չկայ: Երբ Յով­հաննու Աւե­տարա­նի առա­ջին տո­ղը կը կար­դանք՝ «Ի սկզբա­նէ էր Բանն, եւ Բանն էր Աս­տուած եւ Աս­տուած էր Բանն»: Ատի­կա մտքով հասկնա­լիք բան չէ, ինչ լե­զուով ալ կար­դա­ցուի, կը հասկցուի: Նոյնն ալ եկե­ղեցա­կան երաժշտու­թիւնն է, ապ­րումի պահ մըն է որ պէտք չէ հասկնալ, այլ զգալ: Ժա­մանա­կի զգա­ցողու­թիւնն ալ տար­բեր է ծէ­սերուն մէջ: Գծա­յին ու­ղիղ ժա­մանակ չէ, շրջա­նային ժա­մանակ է, միշտ կը դառ­նայ: Ինչպէս որ մեր եկե­ղեց­ւոյ մէջ ամէն Կի­րակի Զա­տիկ է:

Այժմ եկե­ղեցա­կան ծի­սակա­տարու­թիւնը թան­գա­րանա­յին կո­թող մըն է կար­ծես, որ պէտք է վերստին կեան­քի կո­չուի:

«ՆՅ» – Ի՞նչ պատ­գամ կ՚ու­զէիք փո­խան­ցել այս ոլոր­տով հե­տաքրքրուած երի­տասարդնե­րուն։

Ա.Ք. – Այ­սօ­րուան պայ­մաննե­րուն մէջ շատ դիւ­րին մի­ջոց­ներ կան, բայց կա­րեւո­րը այն է, որ այդ ան­ձը ան­կեղծ ըլ­լայ ինքն իրեն հետ: Որե­ւէ երա­ժըշտա­կան ու­սումնա­սիրու­թիւն ժա­մանա­կի կը կա­րօտի, համ­բե­րու­թիւն եւ ան­կեղծու­թիւն պէտք է: Եթէ իս­կա­պէս այդ փա­փաքը կայ, կը գտնուի ճա­րը:

Հե­տեւա­բար՝ ան­կեղծու­թիւն ու­նե­նալ, լաւ փնտռել, աս­տի­ճանա­բար յա­ռաջա­նալ, հասկնալ թէ զիրենք ի՞նչը կը գրա­ւէ՝ առանց գա­ղափա­րախօ­սու­թիւննե­րէ տա­րուե­լու:

«ՆՅ» – Ինչպէ՞ս կա­րելի է ձեռք բե­րել «Աք­սո­րի եր­գեր եւ ող­բեր» սա­լիկը եւ նախ­կիննե­րը։

Ա.Ք. – Հա­յաս­տա­նի մէջ՝ պէտք է տա­նող-բե­րող ըլ­լայ, Ֆրան­սա­յի մէջ՝ դիւ­րին է, բայց ծախ­սա­լից, իսկ Ֆրան­սա­յէն դուրս՝ հետզհե­տէ ա՛լ աւե­լի ծախ­սա­լից է եւ վեր­ջերս Ամե­րիկա­յէն ղրկեր էին 8 սկա­ւառակ, որոնց վե­ցը կոր­սուեցաւ: Այդքան ծախս կ’ընենք եւ ապա­հով չէ, սար­սա­փելի սուղ են առաք­ման ծախ­սե­րը, բայց շա­տեր կը գնեն, մա՛նա­ւանդ Ֆրան­սա­յի մէջ: Բա­ցի «Րու­րի»-էն բո­լոր սկա­ւառակ­նե­րուն թուայ­նա­ցած տար­բե­րակ­նե­րը կան այս՝ https://choraleakn.bandcamp.com/ կայ­քէ­ջին վրայ:

Հար­ցազրոյ­ցը վա­րեց՝ 

Վա­հան Կ. ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ

Հար­ցազրոյ­ցը ամ­բողջու­թեամբ դի­տել հե­տեւեալ յղու­մով՝

https://youtu.be/hlsQKCoB64I