1990-ին նկարահանուած տեսանիւթ մը

Հօրը՝ Շա­ւարշ Մի­սաքեանի մա­սին խօ­սելով, Ար­փիկ Մի­սաքեան կը մէջբերէր հե­տեւեալ խօս­քե­րը. «Հայրս միշտ կ՚ըսէր թէ իր­մէ բան պի­տի չմնայ, որով­հե­տեւ գիրք չէ գրած, օրա­թեր­թը մէկ օրուան կեանք ու­նի։ Անոր հա­մար է՝ երբ մե­ռաւ, առա­ջին գոր­ծը որ ըրի՝ իր գրու­թիւննե­րէն ծաղ­կա­քաղ մը հրա­տարա­կեցի “ՕՐԵՐ ԵՒ ԺԱ­ՄԵՐ” խո­րագ­րին տակ»։ 

Խմբա­գիր Ար­փիկ Մի­սաքեան եւս նոյն ճա­կատագ­րին պի­տի են­թարկուէր իր մա­հէն ետք։ Ան ալ գիրք չէ գրած, որ հետք մը ձգէ։ Այդ իսկ պատ­ճա­ռով, 2009-ին երբ Տի­կին Մի­սաքեան որո­շած էր «Յա­ռաջ»-ի հրա­տարա­կու­թիւնը վերջնա­պէս դադ­րեցնել, իրեն հար­ցուցած էի թէ չէր ու­զեր նախ­քան թեր­թին փա­կուի­լը վա­ւերագ­րա­կան տե­սանիւթ մը պատ­րաստուի «Յա­ռաջ»-ի եւ իր մա­սին։ Պա­տաս­խա­նած էր, թէ «պէտք էր արագ շար­ժիլ»։ Օրե­րը համ­րուած էին, եր­կու ամիս մնա­ցած էր փա­կու­մին։ Այն ժա­մանակ, բե­մադիր եւ շար­ժադրող (cinéaste) Ար­բի Յով­հաննի­սեանէն խնդրե­ցի որ այդ գոր­ծը ինք ստանձնէ։ Սի­րայօ­ժար կա­տարեց։ Երեք օր անընդմէջ նկա­րահա­նեց Տի­կին Մի­սաքեանի աշ­խա­տան­քը «Յա­ռաջ»-ի խմբագ­րա­տան մէջ, որ­մէ ծնաւ Տի­կինին նուիրուած եռա­մաս շար­ժանկա­րին առա­ջին մա­սը՝ «ՅԱ­ՌԱՋ 83»-ը, որուն հան­րա­յին ցու­ցադրու­թիւնը տե­ղի ու­նե­ցաւ 2019-ին «Նոր Յա­ռաջ»-ի տաս­նա­մեակին առ­թիւ։ 

Կը կար­ծէինք թէ «ՅԱ­ՌԱՋ 83»-ը Ար­փիկ Մի­սաքեանին նուիրուած միակ տե­սանիւթն է։ Բայց եկէք տե­սէք որ ի յայտ եկաւ մեծ անակնկա­լը, պա­տահա­կան կեր­պով։Լու­սանկա­րիչ Ժան-Մա­նուկ Երե­մեանի հետ «Յա­ռաջ»-ի եւ «Նոր Յա­ռաջ»-ի մա­սին զրոյ­ցի մը ըն­թացքին հար­ցուցի թէ արդեօք դի­տա՞ծ է Ար­փի­կի մա­սին պատ­րաստուած միակ վա­ւերագ­րա­կան ֆիլ­մը՝ ««ՅԱ­ՌԱՋ-83»-ը։ Պա­տաս­խա­նեց թէ դի­տած է, աւելցնե­լով՝ «բայց միակը չէ»։ Զար­մա­ցած հար­ցուցի՝ «ինչպէ՞ս թէ միակը չէ։ Ու­րիշ ի՞նչ տե­սանիւթ կայ, որ­ուն տե­ղեակ չեմ»։ Պա­տաս­խա­նեց՝ «իմ նկա­րահա­նածս կայ, որ տա­կաւին ար­խիւնե­րուս մէջ կը քնա­նայ, 1990 թուակա­նին նկա­րահա­նած եմ։ Մար­տ 3.ին. թուակա­նը ան­գիր կը յի­շեմ»։ Պնդե­ցի, որ ան­պատճառ փնտռէ այդ գան­ձը ու մշա­կէ, որ­պէսզի հան­րութեան հրամ­ցուի։ 

Ամիս մը աշ­խա­տան­քէ ետք ահա տե­սանիւ­թը պատ­րաստ է։ Կա­նանց մի­ջազ­գա­յին օրուան առ­թիւ կը հրապարակենք «Ար­փիկ Մի­սաքեան՝ Բա­ցառիկ տի­կին մը (1926-2015)» Ժան-Մա­նուկ Երե­մեանի վա­ւերագ­րա­կան ֆիլ­մը, որ նկա­րահա­նած է 1990 Մարտ 3-ին։ 35 տա­րի առաջ նկա­րահա­նուած եւ բո­լորո­վին պա­տահա­կան ձե­ւով ի յայտ եկած այս շար­ժանկա­րը Ար­փիկ Մի­սաքեանի յի­շատա­կին նուիրուած շատ կա­րեւոր փաս­տա­թուղթ մըն է։ Ուրախառիթ զու­գա­դիպու­թիւն մը եւս՝ այս տա­րի կը նշենք «Յա­ռաջ»-ի՝ Ֆրան­սա­յի մէջ վե­րահաս­տա­տման 100-րդ տա­րեդար­ձը։ 

«Յա­ռաջ»-ի բա­ցած արեւմտա­հայե­րէն ան­կախ մա­մու­լի ճա­նապար­հը կը շա­րու­նա­կէ յա­րատե­ւել «Նոր Յա­ռաջ»-ով։

Ստո­րեւ արտագրուած հար­ցազրոյ­ցը նկարահանուած է, ինչպէս ըսինք՝ 1990 Մարտ 3-ին, «Յա­ռաջ»-ի խմբագ­րա­տան մէջ։ Հար­ցազրոյ­ցը վա­րած է Հա­յաս­տա­նէն գրող Սա­մուէլ Շահ­մուրադեան, որ նոյն տա­րուան Մա­յիսին երես­փո­խան ըն­տրուած է եւ 1992-ին զո­հուած՝ Մար­տա­կեր­տի կռիւներուն։

Ժան-Մա­նուկ Երեմեան, հար­ցա­զրոյ­ցի տե­սանիւ­թի բնագ­րին հե­ղինակն է եւ ար­տօ­նատէ­րը։

Խորհրդա­յին Միու­թեան փլու­զումէն մէ­կու­կէս տա­րի առաջ նկարահանուած տե­սանիւ­թին թուայ­նա­ցու­մը իրա­կանա­ցուած է այս տա­րի՝ 2025-ին։

Ժ.Չ.

Սա­մուէլ Շահ­մուրա­դեան – Տի­կին Մի­սաքեան, դուք քիչ առաջ ասա­ցիք, որ «Յա­ռաջ»-ը Արեւմտեան Եւ­րո­պայի հնա­գոյն թեր­թե­րից է։ Այդպէ՞ս է։

Ար­փիկ Մի­սաքեան – Այդպէս է. 1925 Օգոս­տոս 1-ին հայրս՝ Շա­ւարշ Մի­սաքեան, հիմ­նած է թեր­թը։ Ինչպէս ծա­նօթ է, ան հին լրագ­րող էր Պոլ­սէն։ Առա­ջին ան­գամ Զա­պէլ Եսա­յեանի եւ Գե­ղամ Բար­սե­ղեանի հետ հիմ­նած է «Ազ­դակ» շա­բաթօ­րեան, ապա եղած է «Ազա­տամարտ»-ի խմբա­գիր, ան­կէ վերջ ալ «Ճա­կատա­մարտ»-ի խմբա­գիր, տա­րի մըն ալ գա­ցած է Կա­րին, ուր խմբա­գիրը եղած է «Յա­ռաջ»-ին։ Կա­րինի «Յա­ռաջ»-ի նոյն գի­րերն են, որ կը գոր­ծա­ծուին մին­չեւ այ­սօր (խօսքը՝ թերթի տիտղոսի գիրերուն մասին է)։

Երբ 1925-ին հայրս հիմ­նած է «Յա­ռաջ»-ը, իր առա­ջին նպա­տակը եղած է կապ մը հաս­տա­տել նոր գաղ­թա­կանու­թեան հետ, որ Պոլ­սէն, Անա­տոլուէն եկած էր Ֆրան­սա, լե­զուին եւ օրէնքնե­րուն ան­տե­ղեակ, ինքզին­ք որ­բա­ցած կը զգար։ Հե­տեւա­բար «Յա­ռաջ»-ը տե­սակ մը փա­րոս եղած է այդ գաղ­թա­կան­նե­րուն հա­մար։

«Յա­ռաջ»-ի 50-ամեակին առ­թիւ ես յու­զիչ նա­մակ­ներ ստա­ցած եմ. մէ­կը կը գրէր, թէ ած­խա­հան­քի մէջ աշ­խա­տած ատե­նը յան­կարծ իր ըն­կե­րը պո­ռացած է, թէ՝ գի­տե՞ս հա­յերէն օրա­թերթ մը լոյս կը տես­նէ…։ Այ­սինքն հա­յերէն օրա­թեր­թը անոնց հա­մար իրենց ինքնու­թեան ու գո­յու­թեան փաս­տը եղած է։ Թեր­թը գա­ղու­թին հետ ծնած ըլ­լա­լով տե­սակ մը ըն­տա­նեկան կապ մը կայ ֆրան­սա­հայ գա­ղու­թին եւ թեր­թին մի­ջեւ։

Հայրս շա­րու­նա­կած է թեր­թը մին­չեւ իր մա­հը՝ 1957 Յու­նուար 26-ին, միայն ընդհա­տած է կա­մովին՝ գեր­մա­նական գրաւ­ման շրջա­նին. չէ ու­զած օտար բա­նակ­նե­րու եւ օտար գրաւ­ման ըն­թացքին թեր­թը հրա­տարա­կել, հե­տեւա­բար չոր­սուկէս տա­րի թեր­թը չէ հրա­տարա­կած եւ ազա­տագ­րութեան ատեն վերսկսած է։

 

Ս.Շ. – Դուք ասա­ցիք, որ թեր­թը մի տե­սակ ըն­տա­նեկան կապ է եղել գա­ղու­թի հետ։ Իսկ այ­սօր ինչպի­սի՞ն է այդ կա­պը։

Ա.Մ. – Այդ կա­պը միշտ մնա­ցած է, նոյ­նիսկ եթէ սե­րունդ փո­խուած է. այն նոր սե­րունդնե­րը որոնք Ֆրան­սա­յի մէջ մեծ­ցած են մին­չեւ այ­սօր ալ կը վկա­յեն, թէ վար­ժուած էին իրենց ման­կութե­նէն տու­նը «Յա­ռաջ» տես­նելու եւ ատի­կա տե­սակ մը աւան­դութեամբ շա­րու­նա­կուած է։ Ի հար­կէ լե­զուի նա­հան­ջը կայ, պէտք է իրա­տես ըլ­լալ եւ կա­րելի չէ ըսել, թէ հայ ըն­տա­նիք­նե­րուն բո­լոր զա­ւակ­նե­րը եւ թոռ­նե­րը կը շա­րու­նա­կեն հա­յերէն թերթ կար­դալ, իսկ ատի­կա ընդհան­րա­պէս արեւմտեան աշ­խարհի ցա­ւերէն մէկն է։ Բայց եւ այնպէս եթէ մին­չեւ այ­սօր կը տո­կանք՝ ըսել է, որ տա­կաւին «Յա­ռաջ»-ի հետ կա­պը կայ։

 

Ս.Շ. – Որ­քա՞ն է թեր­թին տպա­քանա­կը։

Ա.Մ. – Թեր­թին տպա­քանա­կը, ինչպէս ընդհան­րա­պէս հայ­կա­կան օրա­թեր­թե­րու կամ թեր­թե­րու տպա­քանակ­նե­րը, չի հա­մապա­տաս­խա­ներ ըն­թերցող­նե­րու քա­նակին։ «Յա­ռաջ»-ի տպա­քանա­կը 3.000 է, ինչ որ ծի­ծաղե­լի թիւ մըն է, բայց կրնանք ըսել, որ տաս­նէն տասնհինգ հա­զար ըն­թերցող ու­նինք, որով­հե­տեւ դժբախ­տա­բար շա­տեր իրա­րու կու տան թեր­թը, նոյ­նիսկ ար­տա­սահ­ման կը ղրկեն, երկրէ-եր­կիր։ 

«Յա­ռաջ»-ը ֆրան­սա­հայ գա­ղու­թին թեր­թը ըլ­լա­լով հան­դերձ կ՚եր­թայ ու­րիշ վայ­րեր ալ, գլխա­ւորա­բար Արեւմտեան Եւ­րո­պայի եր­կիրներ, մին­չեւ Նոր Զե­լան­տա, մին­չեւ Սիտ­նի, Գա­նատա, Սու­տան, Սաու­տա­կան Արա­բիա բա­ժանորդներ ու­նինք։

 

Ս.Շ. – Բայց Հա­յաս­տա­նում մենք այդ թեր­թը փաս­տօ­րէն չենք ճա­նաչում։

Ա.Մ. – Մեր ալ ցաւն է, որ Հա­յաս­տան մի՛այն պաշ­տօ­նական հաս­ցէ­ներու կրնանք ղրկել՝ գրա­դարան­նե­րու, Սփիւռքա­հայ կո­միտէու­թեան, «Ար­մէնփրէս»-ին, Էջ­միած­ին, Ար­տա­քին նա­խարա­րու­թեան եւ այլն, դժբախ­տա­բար։ Կը յու­սամ որ այս հրա­պարա­կայ­նութիւ­նը եւ վե­րակա­ռու­ցումը, որոնք ար­դէն սկսած են բա­ներ մը փո­խել, հաս­նի հոն ուր սփիւռքի թեր­թե­րը կա­րենան բա­ժանորդներ ու­նե­նալ Հա­յաս­տան, որով­հե­տեւ նաեւ այդ ձե­ւով Հա­յաս­տան ոչ միայն աւե­լի մօ­տէն կը ծա­նօթա­նայ սփիւռքի կեան­քին, այ­լեւ օգ­տա­կար եղած կ՚ըլ­լայ սփիւռքի մա­մու­լին, որուն տնտե­սական դժուարու­թիւննե­րը շատ մեծ են։

 

Ս.Շ. – Տի­կի՛ն Ար­փիկ, Ար­ցա­խեան շար­ժումը՝ սկսած 1988 թուակա­նից, որե­ւէ փո­փոխու­թիւն կա­տարե՞լ է ձեր լրագ­րա­կան աշ­խա­տան­քի մէջ։

Ա.Մ. – Լրագ­րա­կան աշ­խա­տան­քին՝ Ար­ցա­խեան շար­ժումը նոր շունչ հա­ղոր­դեց, որով­հե­տեւ աւե­լի լա­րուա­ծու­թիւն բե­րաւ, ըսենք աւե­լի ծան­րա­բեռ­նեց մեր աշ­խա­տան­քը։ 1988 Փետ­րուար 21-ին, կը խոր­հիմ սփիւռքի առա­ջին օրա­թեր­թը եղանք, որ առա­ջին ցոյ­ցե­րու լու­րը տուինք, նաեւ՝ Ար­ցա­խի Մար­զա­յին խոր­հուրդի քուէար­կութեան լու­րը։ Ան­կէ ի վեր օրը-օրին, ժա­մը-ժա­մին եթէ կա­րելի եղած է, հե­տեւած ենք։ Ես մին­չեւ այ­սօր, նոյ­նիսկ եթէ տագ­նա­պալի վի­ճակ ալ չըլ­լայ ամէն առա­ւօտ Երե­ւան կը հե­ռաձայ­նեմ՝ մեր լու­րե­րը առ­նե­լու հա­մար։ Նաեւ Սփիւռքա­հայ կո­միտէու­թիւնը թե­լեք­սով՝ երկրա­շար­ժի առա­ջին օրէն ի վեր, պաշ­տօ­նական հա­ղոր­դումներ կու տայ։ Ան­կէ զատ, ան­շուշտ, կը հե­տեւիմ Հա­յաս­տա­նի մա­մու­լին, բո­լոր այն թեր­թե­րուն որոնք ար­տա­սահ­ման կու գան։ Ի դէպ, մենք բո­լոր թեր­թե­րուն իրա­ւունք չու­նինք բա­ժանոր­դագրուելու, օրի­նակ՝ «Երե­կոյեան Երե­ւան»-ը ար­տածման ապ­րանք չէ, «Պիոներ կանչ»-ը՝ այս տա­րի միայն, «Ոզ­նի»-ն ալ ան­ցեալ տա­րուը­նէ ի վեր կրնան ար­տա­ծում ընել, այ­սինքն կրնան ար­տա­սահ­մա­նի մէջ բա­ժանորդ ու­նե­նալ։ Հե­տեւա­բար այդ թեր­թե­րը կը ստա­նանք ու կը հե­տեւինք եւ իս­կա­պէս ար­դէն եր­կու տա­րի է որ աւե­լի լա­րուած կ՚աշ­խա­տինք։

 

Ս.Շ. – Մե­զանում յա­ճախ խմբա­գիր­նե­րը բո­ղոքում են, թէ քիչ աշ­խա­տակից­ներ ու­նեն, որ յա­ւելեալ դժուարու­թիւններ է յա­ռաջաց­նում, սա­կայն ձեր թեր­թը, որ շա­բաթա­կան վեց թո­ղար­կում ու­նի եւ բա­ցի այդ էլ ամ­սա­կան յա­ւելեալ թո­ղար­կումներ, որը կոչ­ւում է «Միտք եւ արուեստ», այս ամէ­նը կա­տարում էք ըն­դա­մէնը երեք հո­գիով, դժուա՞ր է։

Ա.Մ. – Նոյ­նիսկ երեք հո­գին կա­րելի է շատ է, որով­հե­տեւ այդ երեք հո­գիէն մէկ հո­գին՝ Խա­չիկ Տէր­տէ­րեանը, կէս օր կ՚աշ­խա­տի, որ կը փո­խարի­նէ ու­րիշ խմբա­գիր մը՝ Հրանդ Աճե­մեանը, որ Ամե­րիկա փո­խադ­րուած է։ Իմ գլխա­ւոր աշ­խա­տակ­ցուհիս է Ար­փի Թո­թոյեանը, որ ու­շի-ու­շով կը հե­տեւի խորհրդա­հայ մա­մու­լին, գլխա­ւորա­բար ինք է որ քա­ղուածքնե­րով եւ յօ­դուած­նե­րով կ՚աշ­խա­տակ­ցի, նաեւ բնիկ պոլ­սա­հայ ըլ­լա­լով անոր թրքե­րէն գիտ­նալն ալ առա­ւելու­թիւն մըն է, քա­նի որ մօ­տէն կը հե­տեւի թուրք մա­մու­լին, ինչ որ կա­րեւոր է հայ իրա­կանու­թեան հա­մար։ 

Մենք կը զար­մա­նանք, որ Հա­յաս­տա­նի մէջ թեր­թե­րը քիչ կը հա­մարեն իրենց աշ­խա­տակից­նե­րը, որով­հե­տեւ այնտեղ բա­ւական մեծ «կո­լեկիաներ» կան խմբագ­րութեան հա­մար։ Մենք ան­շուշտ դուրսը աշ­խա­տակից­ներ ու­նինք, բայց մնա­յու­նը ա՛յս է եւ տար­բեր չի կրնար ըլ­լալ եթէ կ՚ու­զենք տո­կալ, տրուած ըլ­լա­լով, որ ինչպէս քիչ առաջ ալ ը­սի, նիւ­թա­կան պայ­մաննե­րը դժուար են, ան­կախ օրա­թերթ մըն է, այ­սինքն կու­սակցա­կան կամ որե­ւէ այլ նպաստ չի ստա­նար որե­ւէ տե­ղէ։ Թեր­թը կը դի­մանայ մի՛այն իր բա­ժանոր­դագրու­թիւննե­րով, ծա­նու­ցումնե­րով՝ որոնք շատ չեն, նաեւ ինքնա­բուխ նուէր­նե­րով, որ ժո­ղովուրդը շատ յա­ճախ կ՚ընէ իր հա­մակ­րանքը յայտնե­լու հա­մար գոր­ծի մը հան­դէպ, որ ան­խա­փան կը տե­ւէ 65 տա­րիէ ի վեր։ Քա­նի մը ամի­սէն թեր­թիս 65-րդ տա­րեդարձն է։

Որ­պէսզի այսքան քիչ անձնա­կազ­մով կա­րենամ թեր­թը հրա­տարա­կել, ամէն առ­տու ժա­մը եօթ­նին կամ եօթ­ը քա­ռորդ անց գոր­ծի կու գամ. նաեւ վար­չա­կան աշ­խա­տանք ալ կը տա­նիմ, հե­ռաձայ­նի ալ կը պա­տաս­խա­նեմ, եթէ հա­շուե­ցոյ­ցեր պէտք են մե­քենագ­րել, ա՛յն ալ կ՚ընեմ, յօ­դուած­ներն ալ կը սրբագ­րեմ։ Այս աշ­խա­տան­քը պար­տա­ւոր եմ տա­նելու, որ­պէսզի թեր­թը ինքնա­բաւ ըլ­լայ նիւ­թա­պէս, ինչ որ շատ կա­րեւոր է։ Ին­ծի հա­մար թեր­թի մը նիւ­թա­կան ան­կա­խու­թիւնը, ինքնա­բաւու­թիւնը ամէնէն կա­րեւոր ազ­դակնե­րէն մէկն է, որ­պէսզի մա­մու­լը ան­կախ ըլ­լայ։

Աշ­խա­տակ­ցուհիս՝ Ար­փի Թո­թոյեանն ալ ամէն առ­տու ժա­մը ու­թուկէ­սի ատեն­նե­րը կու գայ. ան գլխա­ւորա­բար խմբագ­րա­կան աշ­խա­տանք կը տանի։ Եթէ պա­տահի, որ բա­ցակա­յիմ,– ինչպէս Նո­յեմ­բե­րին երբ Հա­յաս­տան գա­ցի հա­մագու­մա­րին առ­թիւ,– այն ատեն վար­չա­կան բեռն ալ իր վրայ կ՚աւել­նայ։ Վար­ժուած ենք այս ձե­ւով աշ­խա­տելու։

Տպա­րանին մէջ ալ երեք գոր­ծա­ւոր կայ, որոնց եր­կուքը հայ են, մէ­կը՝ ֆրան­սա­ցի։ Վեր­ջինս ամէ­նէն հինն է 1957-էն ի վեր մեր քով կ՚աշ­խա­տի։ Հօրս ող­ջութեան մենք տա­կաւին տպա­րան չու­նէինք, հօրս մա­հէն վերջն է որ փոք­րիկ տպա­րան մը ու­նինք, ուր տա­կաւին հին՝ տո­ղաշար մե­քենա­յով կ՚աշ­խա­տինք։ Այդ ֆրան­սա­ցի տղան ինքնի­րեն քիչ-շատ հա­յերէն ալ սոր­ված է եւ գլխա­ւորա­բար մեր տպած գիր­քե­րու՝ «Յա­ռաջ» մա­տենա­շարի շուրջ 15 հա­տոր­նե­րու տպագ­րութեան աշ­խա­տան­քը ինք կա­տարած է։

 

Ս.Շ. – Նկա­տել եմ, որ այստեղ ձեր խմբագ­րութիւ­նում մեր հայ­րե­նակից­նե­րից շատ մար­դիկ են գա­լիս։ Այս խմբագ­րութիւ­նը նշա­նաւո՞ր վայ­րե­րից է։

Ա.Մ. – Այս խմբագ­րութիւ­նը, հա­ւանա­բար իմ ծնե­լէս առաջ ալ, շատ ան­ձեր տե­սած է՝ Ահա­րոնեան­նե­րէն, Խա­տիսեան­նե­րէն, Ռու­բէննե­րէն…, հի­նէն՝ գու­ցէ ամէ­նէն յատ­կանշա­կանը կամ կրնամ ըսել «թի­փիք»-ը, որ վեր­ջին շրջա­նին առա­ւելա­բար ես վայ­ելած եմ, Ուի­լիըմ Սա­րոյեանն է, որ աշ­խա­տելու հա­մար տա­րին վեց ամիս Փա­րիզ կ՚ապ­րէր եւ խմբագ­րա­տան մօտ կը բնա­կէր։ Ան ամէն օր ժա­մը հին­գէն վերջ կու գար խմբագ­րա­տուն, կը նստէր դռան քով եւ ամէն ան­գամ որ մէ­կը ներս մտնէր մեծ հե­տաքրքրու­թեամբ կը հարցնէր՝ «Դուն ո՞վ ես», «Դո՛ւն, անունդ ի՞նչ է», «Դուն գրէ՛ այստեղ քու անունդ», հա­կառակ անոր որ ինք հա­յերէն չէր կրնար կար­դալ։ Ես եր­բեմն չէի հասկնար որ ինք այդքան ման­րա­մաս­նօ­րէն կը հե­տեւի…։ Նաեւ ժա­մը հին­գին-վե­ցին եր­բեմն ըն­կերներ կու գա­յին եւ միասին բաժակ մը կ՚առ­նէինք։

Իր մա­հէն վեր­ջը անակնկա­լօրէն տե­սայ որ թա­տեր­գութիւն մը գրած է, որ ան­տիպ է եւ իր վեր­ջին գրու­թիւնն է, որուն անու­նը «Յա­ռաջ» է։ Ու­րեմն «Յա­ռաջ»-ի մէջ այդ ամ­բողջ ան­ցուդար­ձե­րը նե­րառե­լով թա­տեր­գութիւն մը գրած է, որ հե­տաքրքրա­կան է, ուր ի հար­կէ երե­ւակա­յական մա­սեր ալ կան, այ­սինքն՝ մէ­ջը դրած է այ­ցե­լու­ներ, որոնք խմբագ­րա­տուն չեն եկած, բայց ընդհան­րա­պէս դե­րակա­տար­նե­րը բո­լորն ալ իրի­կուան ժա­մերուն՝ հին­գին-վե­ցին «Յա­ռաջ» յա­ճախող մեր ըն­կերնե­րը եղած են։

 

Ս.Շ. – Տի­կի՛ն Ար­փիկ, վեր­ջին հար­ցում. Ձեր կար­ծի­քով խորհրդա­հայ մա­մու­լում իրօք հաս­տա­տուե՞լ է հրա­պարա­կայ­նութիւ­նը։

Ա.Մ. – Հրա­պարա­կայ­նութիւն հաս­տա­տուած է, ան­կասկած, գլխա­ւորա­բար «Երե­կոյեան Երե­ւան»-ի, «Աւան­գարդ»-ի, «Պիոներ կանչ»-ի մէջ։ Ի դէպ այս վեր­ջի­նը մե­զի հա­մար նո­րու­թիւն մը եղաւ, որով­հե­տեւ չէինք տե­սած եւ ինչպէս ըսի բո­լոր թեր­թե­րը ար­տօ­նուած չէին ար­տա­սահ­մա­նի հա­մար։ Ի հար­կէ շատ մեծ տար­բե­րու­թիւն կայ, այ­սինքն վեր­ջա­պէս Հա­յաս­տա­նը կրցաւ տէ­րը ըլ­լալ իր պատ­մութեան եւ ասի­կա շատ կա­րեւոր երե­ւոյթ մըն է։

 

Ս.Շ. – Շնոր­հա­կալու­թի՛ւն, Տի­կին Ար­փիկ։

*  *  *

Ա.Մ. – Մենք նաեւ «Յա­ռաջ» մա­տենա­շարով հրա­տարակ­չա­կան գործ ըրած ենք, հայրս շատ կ՚ու­զէր որ ընենք։ Ան միշտ կ՚ըսէր որ ինձմէ բան մը պի­տի չմնայ, քա­նի որ գիրք չեմ գրած եւ օրա­թեր­թը մէկ օրուան կեանք ու­նի։ Ատոր հա­մար է երբ մե­ռաւ, առա­ջին գոր­ծը որ ըրինք իր ամ­բողջ գրու­թիւննե­րէն ծաղ­կա­քաղ մը՝ «Օրեր եւ ժա­մեր» խո­րագ­րին տակ հրա­տարա­կեցինք։ Ան­կէ վեր­ջը «Յա­ռաջ»-ի վե­րաբե­րեալ հրա­տարա­կած ենք 50-ամեակի առ­թիւ ծաղ­կա­քաղ մը, որուն կող­քը Գառ­զուի գործն է (այս գոր­ծին բուն օրի­նակը կա­խուած է «Յա­ռաջ»-ի խմբագ­րա­տան պա­տին), նաեւ՝ 60-ամեակի առ­թիւ հա­տոր մը եւս հրա­տարա­կած ենք։ Ան­կէ ետք «Յա­ռաջ» մա­տենա­շարէն լոյս տե­սած են Շա­հան Շահ­նուրի, Զու­լալ Գա­զան­ճեանի, Խա­չիկ Թէօլէօլեանի, Ենովք Լա­չինեանի բազ­մա­թիւ գործեր։ ■

Տեսանիւթը՝ հետեւեալ յղումով. https://youtu.be/mIPdV9DRZ34

Իսկ «ՅԱՌԱՋ-83»-ի կապն է. https://youtu.be/mOSy2nlLgLc

 

Ձեր առատաձեռնութիւնն ու բարեկամութիւնը էական եղած են մեզի, ֆրանսահայ հայատառ մամուլին ձեր ցուցաբերած նեցուկով՝ անոր միջոցով մշակոյթն ու քաղաքական գիտակցութիւնը արթուն պահելու առումով։ «Նոր Յառաջ» պիտի շարունակէ իր առաքելութիւնը շնորհիւ ձեր՝ արտասահմանի մէջ հայկական մամուլը պահպանելու կենսականութիւնը ըմբռնածներուդ շարունակական յանձնառութեան։ Մեծապէս կը խրախուսենք «ՆՅ»-ին աջակցիլ HelloAsso-ի միջոցով (ձեր նուիրատւութեան դիմաց կը ստանաք 66% հարկային զեղչ) կամ ուղղակի նուիրատւութիւն կատարելով թերթին։

Helloasso−ի միջոցաւ նուիրատւութիւններուն համար այցելել՝

https://www.helloasso.com/associations/comite-de-secours-pour-la-croix-rouge-armenienne/collectes/soutenir-le-journal-nor-haratch

կամ գործածել՝

Ուղղակի նուիրատւութիւններուն համար կը խնդրուի վճարագրերը (չէք) ընել NORH Publications անունին եւ յղել հետեւեալ հասցէին.

NORH Publications – 25 bis Rue de Brie – 94520 Mandres-les-Roses

Իսկ դրամատնային փոխանցումներուն համար՝ ստորեւ հաշիւին կապը.

IBAN – FR76 3000 3033 2000 0206 9946 930  /  BIC – SOGEFRPP