Լուսանկարին մէջ ներկայացուած է հրդեհի տարածման քարտէսը՝ ըստ NASA LANCE/FIRMS համակարգի տուեալներուն

Վերջին մէկ շաբթուան ընթացքին Արցախի Հանրապետութեան արեւելեան սահմանագօտիին մէջ ծագած հրդեհներուն հետեւանքով վտանգի տակ կը գտնուի շուրջ 100 պատմամշակութային յուշարձան։ Կրակի տարածման գօտիին մէջ յայտնուած են Տիգրանակերտի պատմամշակութային արգելոցը, Ամարասի վանական համալիրը, ինչպէս նաեւ Թալիշ համայնքի շրջակայքին եւ շարք մը այլ բնակավայրերու մէջ գտնուող նշանակալի յուշարձանները։ Ընկերային ցանցերուն մէջ  տարածուած տուեալներուն համաձայն՝ հրդեհներուն հետեւանքով վնասուած են Նոր Շէն համայնքի թութի պատմական այգիները։

Հրդեհը հասած է նաեւ Նախիջեւանիկ եւ Վարդաձոր համայնքներ, որոնց տարածքին գտնուող եկեղեցիներն ու մշակութային արժէք ներկայացնող այլ կառոյցներ եւս կանգնած են անմիջական վտանգի առջեւ։

Ազերպայճանի Հանրապետութիւնը՝ վերահսկողութիւն ունենալով Արցախի բռնագրաւուած տարածքներուն նկատմամբ, միջազգային իրաւունքի եւ մշակութային ժառանգութեան պաշտպանութեան վերաբերեալ պայմանագրերուն համաձայն՝ պարտաւոր է այդ տարածքներուն մէջ ապահովել մշակութային եւ բնական ժառանգութեան պահպանումը, ձեռնարկել անյետաձգելի միջոցներու հրդեհը մարելու եւ հասցուած վնասները վերականգնելու ուղղութեամբ։

Միջազգային կառոյցներն ու կազմակերպութիւններն ալ իրենց լիազօրագրերու շրջանակին մէջ պէտք է պատշաճ գնահատական տան ստեղծուած իրավիճակին եւ ձեռնարկեն գործուն քայլերու Արցախի մշակութային ժառանգութեան պահպանման համար։

***

Բնապահական այս նոր «աղէտ»-ի լոյսին տակ կարելի չէ կասկած չունենալ անոր դիտաւորեալ բնոյթին մասին։ 

Ազերպայճան, որ «խորապէս զարգացած» երկիր մըն է բնապահութեան ոլորտին մէջ իր կազով ու քարիւղով եւ այլապէս «խղճամիտ ու բծախնդիր»՝ այդ ուղղութեամբ իր արարքներով, արդէն առաջին նախաճաշակ մը հրամցուցած էր Արցախի շրջափակման օրերուն՝ իր «յանդուգն բնապահներու փաղանգ»-ով, փակելով տասնեակհազարաւոր արցախցիներու կենաց ճամբան՝ Բերձորի միջանցքը։

Վարձատրուեցա՛ւ ալ իր այդ «բարեմասնութեան» համար եւ անոր վստահուեցաւ COP-29 բնապահութեան միջազգային համաժողովի կազմակերպումը անցեալ Նոյեմբերին։ 

Այնպէս, որ չափազանցութիւն պիտի չըլլայ այս նոր աղէտին ետին եւս տեսնել այդ «բնապահական բարեմասնութիւն»-ը, մա՛նաւանդ երբ անկէ տուժողը գլխաւորաբար հայկական պատմամշակութային ժառանգութիւնն է։ 

Նոյնիսկ թերեւս ազերպայճանցի որոշ «բնապահներ» իրենք իրենց հարց կու տան, թէ ինչո՞ւ աւելի կանուխ չեն մտածած նման «արմատական լուծում»-ի մասին։