Ուաշինկթընի մէջ, Օգոստոս 8-ին, Խաղաղու­թեան պայ­մա­նա­գրի նա­խաս­տո­րագ­րման Հայաս­տա­նի մէջ ստեղ­ծած ալե­կոծու­մը դեռ չհանդարտած՝ ար­դէն Օգոս­տոս 18-19-ին տե­ղի ու­նե­ցաւ Իրա­նի նա­խա­գահ Մա­սուտ Փե­զեշ­քեանի պաշ­տօ­նական երկօ­րեայ այ­ցը Երեւան։ Եթէ Արեւ­մուտքը՝ ԱՄՆ-ն եւ Եւ­րո­պան մի­ջազ­գա­յին ատեան­նե­րու մէջ կը պաշտպա­նեն Հա­յաս­տա­նի ինքնիշ­խա­նու­թիւնը եւ տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կանու­թիւնը, Իրան իբ­րեւ հա­րաւի սահ­մա­նակից դրա­ցի, իր ազ­գա­յին շա­հերէն մեկ­նած բազ­միցս յայ­տա­րարած է թէ ինք դէմ է Հա­յաս­տա­նի եւ տա­րածաշրջա­նի քար­տէ­սի որե­ւէ փո­փո­խու­թեան, յատ­կա­պէս Հա­յաս­տա­նի հետ իր հիւ­սի­սային սահ­մա­նին։ Այս կէ­տին վրայ Իրա­նի հաս­տա­տակամ, աներկբայ զօ­րակ­ցութիւ­նը կա­րեւոր զսպող ազ­դակ հան­դի­սացած է Ազեր­պայճա­նի կող­մէ Հա­յաս­տա­նի ինքնիշ­խան տա­րած­քին սպառ­նա­լիք­նե­րուն դիմաց եւ բնա­կան է որ Սիւ­նի­քէն անցնող Թրամ­փի խա­ղաղու­թեան ու­ղիին ի յայտ գա­լը Իրա­նի հա­մար մտա­հոգիչ նո­րու­թիւն է, որ­քան ալ Հա­յաս­տան ընդգծէ, որ այդ ու­ղիին կա­ռավա­րու­մը ստանձնելիք ամե­րիկեան ըն­կե­րու­թիւնը պի­տի գոր­ծէ Հա­յաս­տա­նի տա­րած­քա­յին ամ­բողջա­կանեան եւ ինքնիշ­խա­նու­թեան սկզբունքներու յար­գանքի պայ­մաննե­րուն մէջ։

«Թրամ­փի ու­ղի»-ի ստեղծման հար­ցը շօ­շափե­լով՝ Իրա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խարա­րի բան­բեր Պա­ղայի յայ­տա­րարած է, որ իր երկիրը կ՚աջակ­ցի նոր հա­ղոր­դակցա­կան ու­ղի­ներ հաս­տա­տելու ջան­քե­րուն։ Սա­կայն այդպի­սի նա­խաձեռ­նութիւննե­րը պէտք է յար­գեն մի­ջազ­գա­յնօ­րէն ճանչցուած սահ­մաննե­րը եւ պէտք չէ յան­գեցնեն տա­րածա­շրջա­նի աշ­խարհա­քաղա­քական որե­ւէ փո­փոխու­թեան։ Ան աւել­ցուցած է նաեւ. «Մենք ստա­ցանք երաշ­խիք, որ ո՛չ մէկ ար­տա­սահ­մա­նեան զօրք պի­տի տե­ղաւո­րուի տա­րածաշրջա­նին մէջ»։

Կայ նաեւ այլ դրդա­պատ­ճառ մը Իրա­նի հա­կազ­դե­ցու­թեան՝ Սիւ­նի­քէն անցնելիք Արե­ւելք-Արեւ­մուտք ճա­նապար­հը մրցա­կից կը հան­դի­սանայ նոյն գոր­ծա­ռոյ­թը կա­տարող եւ ներ­կա­յիս Իրա­նէն անցնող ճա­նապար­հին, որ բնա­կա­նա­բար անոր կ՚ապահովէ տնտե­սական առա­ւելու­թիւններ։ «Թեհ­րան Թայմզ»-ի Օգոս­տո­ս 10-ի խմբագ­րա­կանը կ՚ընդգծէ Իրա­նի տնտե­սու­թեան համար «Թրամ­փի խա­ղաղու­թեան ու­ղի»-ի կա­ռու­ցման վնաս­նե­րը, յա՛տ­կա­պէս «Չի­նաս­տա­նի գօ­տի եւ ճա­նապարհ» նա­խա­ձեռ­նութեան ծի­րէն ներս։ 

Սա­կայն, Իրա­նի Գե­րագոյն առաջ­նորդի մի­ջազ­գա­յին հար­ցե­րու խոր­հրդա­կան Ալի Աք­պար Վե­լայա­թի այս նիւ­թին առնչու­թեամբ շատ աւե­լի խիստ ու սպառ­նա­լի ոճով ար­տա­յայ­տուած է «Թաս­նիմ» լրա­տու գոր­ծա­կա­լու­թեան։ Ըստ անոր՝ Թրամ­փի ուղիին գո­յու­թիւնը սպառ­նա­լիք է Իրա­նի անվտան­գութեան. եւ Վելայաթի կը սպառ­նայ հա­կադար­ձել Ռու­սաստանի հետ կամ առանց Ռու­սաստանի։ Ան հարց կու տայ՝ «Մի­թէ՞ Հա­րաւա­յին Կով­կա­սը ան­տէր հող է Թրամ­փինվարձելու հա­մար։ … Սա աշ­խարհի ամե­նազ­գա­յուն տա­րածաշրջան­նե­րէն մէկն է։ Այդպի­սի ան­ցք պի­տի չդառ­նայ Թրամ­փի սե­փակա­նու­թիւնը, այլ անոր վարձկան­նե­րու գե­րեզ­մա­նա­տունը»։ Անոր համոզումով՝ ծրա­գիրը ոչ թէ առեւտրա­կան նա­խագիծ է, այլ աշ­խարհա­քաղա­քա­կան դա­ւադ­րութիւն, որ  վտան­գա­ւոր կեր­պով Իրա­նի հիւ­սի­սային սահ­մաննե­րուն մօտ պի­տի բե­րէ ՕԹԱՆ-ի ու­ժե­րը, Թուրքիոյ եւ ու­րիշ ան­դամնե­րու մի­ջոցով։ Եւ ան կը շա­րու­նա­կէ յի­­շատակելով Փու­թի­նը. «Ինչպէս որ նա­խագահ Փու­թին նա­խազ­գուշա­ցուց ՕԹԱՆ-ի՝ Ուքրաինայի մի­ջոցով Ռու­սաստանին մօ­տենա­լուն մա­սին, մենք ալ պի­տի չթոյ­լատրենք ՕԹԱՆ-ի՝ Իրա­նին մօ­տենալը։ Կան­խարգի­լումը բու­ժու­մէն լաւ է»։

Այս պայ­մաննե­րուն մէջ է, որ ռազ­մա­վարա­կան նշա­նակու­թիւն կը կրէր նա­խա­գահ Փե­զեշ­քեանի այ­ցե­լու­թիւնը Հայաստան, որու ընթացքին,– հա­կառակ Վե­լայա­թիի խիստ դիր­քո­րոշման,– կնքուեցան տնտե­սական, ու­ժա­նիւ­թային եւ Հիւ­սիս-Հա­րաւ ու­ղիի զար­գացման վերաբերող բազ­մա­թիւ պայ­մա­նագրեր։ 

Մինչ այդ, Ռու­սաստա­նի փոխ­վար­չա­պետ Ալեք­սեյ Օվեր­չուք եւս այ­ցե­լեց Հա­յաս­տան եւ տե­սակ­ցե­ցաւ վար­չա­պետ Փա­շինեանի հետ. քննար­կման գլխա­ւոր նիւթն էր բնա­կանա­բար «Թրամ­փի խա­ղաղու­թեան ու­ղի»-ին գոր­ծո­ղու­թեան պայ­մաննե­րը։ Ռու­սաս­տան ներ­կա­յիս աւե­լի ըմբռնու­մով կը մօ­տենայ Հա­յաս­տա­նի կա­ռավա­րու­թեան նա­խաձեռ­նութեան. այս մասին Օվեր­չուք յայ­տա­րարած է. «Մենք այս հար­ցը կը դի­տար­կենք հետեւեալ կեր­պով. Հա­յաս­տա­ն մեր ռազ­մա­վարա­կան դաշ­նա­կիցն է, եւ եթէ Հա­յաս­տա­ն կը կար­ծէ, թէ իրեն հա­մար նպաստաւոր է, ապա մենք, ի հար­կէ, կ՚աջակ­ցինք իրեն»։ 

Ժ.Չ. ■