Կառավարութեան վերլուծութիւնը եւ ընդդիմութեան հակազդեցութիւնը

Հայաս­­տա­­­նի կա­­ռավա­­րու­­թեան պաշ­­տօ­­­նական կայ­­քը ըն­­դարձակ վեր­­լուծու­­թեամբ անդրա­­դար­­ձած է Ար­­ցա­­­խեան հա­­կամար­­տութեան բա­­նակ­­ցա­­­յին գոր­­ծընթա­­ցին առնչուող այն 13 փաս­­տա­­­թուղթե­­րուն, որոնք հրա­­պարա­­կուած են Դեկ­­տեմբեր 2-ին։

Ըստ վեր­­լուծու­­թեան, հրա­­պարա­­կուած թղթած­­րա­­­րը ցոյց կու տայ, որ Հա­­յաս­­տա­­­նի մէջ տաս­­նա­­­մեակ­­նե­­­րէ ի վեր գո­­յու­­թիւն ու­­նե­­­ցած են առաս­­պելներ, որոնք ձե­­ւաւո­­րուած էին Ար­­ցա­­­խեան շար­­ժումով իշ­­խա­­­նու­­թեան հա­­սած քա­­ղաքա­­կան վեր­­նա­­­խաւին կող­­մէ՝ ար­­դա­­­րաց­­նե­­­լու իրենց իշ­­խա­­­նու­­թիւնը։ Այս առաս­­պելնե­­րը դար­­ձած էին մտա­­ծողու­­թիւն, իսկ հա­­կառակ կար­­ծի­­­քը՝ դա­­ւաճա­­նու­­թիւն։

Վեր­­լուծու­­թիւնը կը շեշ­­տէ, որ Ար­­ցա­­­խեան հա­­կամար­­տութիւ­­նը մի­­ջազ­­գա­­­յին խնդիր էր եւ մի­­ջազ­­գա­­­յին ըն­­կա­­­լու­­մը հա­­կոտ­­նեայ եղած է հայ­­կա­­­կան կող­­մի պատ­­կե­­­րացումնե­­րուն։ Բա­­նակ­­ցութիւննե­­րը եր­­բեք չեն եղած Ար­­ցա­­­խի ան­­կա­­­խու­­թեան կամ Հա­­յաս­­տա­­­նին միաց­­ման շուրջ։ Հիմ­­նա­­­կան նիւ­­թը եղած է 7 շրջան­­նե­­­րու վե­­րադար­­ձը Ազեր­­պայճա­­նին, իսկ Ար­­ցա­­­խի կար­­գա­­­վիճա­­կը պէտք է որո­­շուէր բա­­ցառա­­պէս Ազեր­­պայճա­­նի հո­­ղային ամ­­բողջա­­կանու­­թեան ծի­­րէն ներս։ 1996-ի Լիզ­­պո­­­նի վե­­հաժո­­ղովը յստա­­կօրէն սահ­­մա­­­նած է «ինքնա­­կառա­­վարում Ազեր­­պայճա­­նի կազ­­մին մէջ»։

Կա­­ռավա­­րու­­թիւնը նաեւ կը նշէ, որ հո­­ղային ամ­­բողջա­­կանու­­թեան սկզբունքը եւ ինքնո­­րոշ­­ման իրա­­ւունքը միաժա­­մանակ սե­­ղանին վրայ ու­­նե­­­նալը կը նշա­­նակէր, որ առանց Ազեր­­պայճա­­նի հա­­մաձայ­­նութեան կար­­գա­­­վիճակ չէր կրնար որո­­շուիլ։ Յայ­տա­րարուած հան­­րա­­­քուէի գա­­ղափա­­րը ձե­­ւակեր­­պուած էր այնպէս, որ Ազեր­­պայճան հիմք ու­­նե­­­նար պնդե­­լու, թէ ատոր պէտք է մաս­­նակցին Ազեր­­պայճա­­նի բո­­լո՛ր քա­­ղաքա­­ցինե­­րը, ոչ թէ միայն ար­­ցախցի­­ները։

Հրա­­պարա­­կուած փաս­­տա­­­թուղթե­­րէն ամէ­նէն ու­­շագրա­­ւը Սերժ Սարգսեանի նա­­մակն է Վլա­­տիմիր Փու­­թի­­­նին (2016 Օգոս­­տոս 5-ին), ուր ան կը գնա­­հատէ իրա­­վիճա­­կը։ Սարգսեան կը նշէ, որ պա­­տերազ­­մի վերսկսման հա­­ւանա­­կանու­­թիւնը մեծ է, սպա­­ռազի­­նու­­թեան հա­­ւասա­­րակշռու­­թիւնը խախ­­տուած է, իսկ Ազեր­­պայճան յանձնա­­ռու­­թիւն չի ստանձներ կար­­գա­­­վիճա­­կի հար­­ցով։ Նա­­մակը ցոյց կու տայ, որ Սարգսեան հասկցած էր, թէ անել վի­­ճակի մէջ է եւ պա­­տերազ­­մը ան­­խուսա­­փելի է։

Որ­պէս եզ­­րա­­­կացու­­թիւն՝ կա­ռավա­րու­թեան վեր­­լուծու­­թիւնը կ՚եզ­­րա­­­փակէ, որ 2018-էն ետք Նի­­կոլ Փա­­շինեանի դէմ հնչած «հող յանձնե­­լու» մե­­ղադ­­րանքնե­­րը Սերժ Սարգսեանի խումբին կող­­մէ նպա­­տակ ու­­նէին քօ­­ղար­­կե­­­լու այն իրո­­ղու­­թիւնը, որ պա­­տերազ­­մը եւ անոր ել­­քը կան­­խա­­­տեսե­­լի էին իրենց իշ­­խա­­­նու­­թեան օրով իսկ։ Բա­­նակ­­ցա­­­յին գոր­­ծընթա­­ցը փաս­­տա­­­ցի հա­­սած էր 1991-ի սկսման կէ­­տին՝ օրի­­նակա­­նու­­թե­­­նէ զրկե­­լով նոյ­­նիսկ Ար­­ցա­­­խի ան­­կա­­­խու­­թեան հան­­րա­քուէն։

Փաս­տա­թուղթե­րու հրա­պարա­կու­մէն ան­մի­ջապէս ետք հա­կազ­դած է ընդդի­մու­թիւնը

Ար­ցա­խեան բա­նակ­ցա­յին թղթած­րա­րին հրա­պարա­կու­մը քա­ղաքա­կան սուր բա­նավէճ հրահ­րած է իշ­խա­նու­թեան եւ ընդդի­մու­թեան մի­ջեւ։ Հրա­պարա­կու­մէն ան­մի­ջապէս ետք ընդդի­մադիր­նե­րը սկսած են հա­կազ­դել։

Հրա­պարա­կուած փաս­տա­թուղթե­րուն մէջ է Մինսքի խումբի հա­մանա­խագահ­նե­րուն 2019 Յու­նի­սի այն առա­ջար­կը, որ ար­դէն փո­խադարձ մե­ղադ­րանքնե­րու նիւթ դար­ձած է միշտ, ներ­կա­յի ու նախ­կին երեք իշ­խա­նու­թիւննե­րու ներ­կա­յացու­ցիչնե­րուն մի­ջեւ:

Հայ Ազ­գա­յին Կոնգրէ­սի (ՀԱԿ) փոխ­նա­խագահ Լե­ւոն Զու­րա­բեան ակ­նարկե­լով վե­րեւ նշուած 2019-ի փաս­տա­թուղթին՝ յայ­տա­րարած է, որ իրենց պնդումնե­րը հաս­տա­տուած են. եթէ հրա­պարա­կուած փաս­տա­թուղթը ըն­դունուէր, կ՚ըլ­լար խա­ղաղու­թիւն, ապաշրջա­փակում, փաս­տա­ցի ան­կախ Ար­ցախ։ Նախ­կին նա­խագահ Լե­ւոն Տէր-Պետ­րո­սեանի գաղափարակի­ցը, սա­կայն, կրկին կը բարձրաց­նէ այս առա­ջար­կին Երե­ւանի պա­տաս­խա­նը հրա­պարա­կելու անհրա­ժեշ­տութիւ­նը, որ հրա­պարա­կուած­նե­րուն մէջ չկայ։

“Կայ եր­կու հնա­րաւոր բա­ցատ­րութիւն. 1) Փա­շինեան կը թաքցնէ ՀՀ պաշ­տօ­նական պա­տաս­խա­նը, ինչ որ աւե­լի՛ կը ծան­րացնէ մեր մե­ղադ­րանքը, 2) Պաշ­տօ­նական պա­տաս­խան չէ եղած, ինչ որ աւե­լի սար­սա­փելի իրո­ղու­թիւն կը բա­ցայայ­տէ, որ Փա­շինեան ուղղա­կի ան­տե­սած է Մինսքի խումբին առա­ջար­կը՝ փաս­տօ­րէն, մեր­ժե­լով բա­նակ­ցութիւննե­րը եւ բա­նալով կոր­ծա­նարար պա­տերազ­մի դու­ռը”,– նշած է Զու­րա­բեան։

Փա­շինեան միայն տա­րես­կիզբին խոս­տո­վանած է 2019-ի բա­նակ­ցա­յին առա­ջար­կին գո­յու­թիւնը, մինչդեռ պա­տերազ­մէն առաջ՝ 2019 Դեկ­տեմբե­րին, հա­կառա­կը պնդած էր։

Մինչ 2022-ին Ար­ցա­խը Ազերպայ­ճա­նի կազ­մին մէջ ճանչցած Փա­շինեան կը պնդէր, թէ 1994-էն բա­նակ­ցա­յին գոր­ծընթա­ցը եղած է Արցախը Ազերպայ­ճա­նի կազ­մ վե­րադարձնե­լու մա­սին, նախ­կին նա­խագահ­ներն ու անոնց գաղափարակից­նե­րը Մինսքի հա­մանա­խագահ­նե­րու վեր­ջին՝ 2019-ի առա­ջար­կը դրա­կան, ըն­դունե­լի կ՚որա­կէին՝ պնդե­լով, թէ կա­րելի էր պահ­պա­նել Ար­ցա­խը։ Իսկ չհրա­պարա­կելը կը բա­ցատ­րէին անով, թէ Փա­շինեան իր ձա­խողումնե­րը կը պար­տկէ։

Եր­րորդ նա­խագահ Սերժ Սարգսեանի ղե­կավա­րած ՀՀԿ-ի փոխ­նա­խագահ Ար­մէն Աշո­տեան ալ հեռատեսիլէն ու­ղղակի հաղորդման ընթացքին սուտ որա­կած է իշ­խա­նու­թեան պնդու­մը, իսկ 2019-ի առա­ջար­կը՝ երա­նելի։

“Ար­ցա­խեան բա­նակ­ցութիւննե­րուն վե­րաբե­րող փա­թեթի հրա­պարա­կու­մով Նի­կոլ Փա­շինեան կնքեց իր քա­ղաքա­կան ամե­նամեծ ձա­խողումնե­րէն մէ­կը, եւ կա­տարուեցաւ այն, ինչ բո­լորս շատոնց գի­տէինք՝ ան իր ճա­կատին վերջնա­կանա­պէս դա­ջեց Ար­ցա­խը յանձնո­ղի ան­պա­տիւ խա­րանը։ «Կ՚ամ­րագրուէր Լեռ­նա­յին Ղա­րաբա­ղի ժո­ղովուրդի ինքնո­րոշ­ման իրա­ւունքի իրա­կանաց­ման հնա­րաւո­րու­թիւնը»… յստակ կ՚երե­ւի, որ Նի­կոլն է գրած։ Ու­րեմն, կայ­քին վրայ ան­մի­ջապէս այս թուղթե­րու հրա­պարա­կու­մէն ետք դրուած է յօ­դուած, ուր Նի­կոլը կը ստէ. ի՞նչ կ՚ըսէ. կ՚ըսէ՝ Լիզ­պո­նի վեհա­ժողով՝ 96 թուական. 96 թուականը, Լիզ­պո­նի վեհա­ժողո­վի բա­նաձե­ւը ի՞նչ կապ ու­նին 2018-ին Սեր­ժի ձգած ժա­ռան­գութեան եւ 19-ին տրուած փաս­տա­թուղթին հետ։ Ո՛չ մէկ կապ։ Ան ան­ցեալի փու­լի թուղթ է։ 96 թուակա­նի իր մէջբե­րած թուղթը ո՛չ մէ­կուն հո­գը չէ եղած, Մինսքի խումբին հո­գը չէ՛ եղած, ոչ մէ­կուն պէտ­ք չէ եղած այդ թուղթը, որով­հե­տեւ որե­ւէ առա­ջար­կութեան մէջ չկայ յղում ԵԱՀԿ-ի շրջանակին մէջ 96 թուակա­նի Լիզ­պո­նի վեհա­ժողովին”, – ըսած է Աշո­տեան։

Մինչ ընդդի­մադիր­նե­րը 2019-ի առա­ջար­կին վրայ կեդ­րո­նացած են, իշ­խա­նական­նե­րը Մեղ­րիի ու Արցախի փո­խանակ­ման 1999-ի ծրա­գիրէն մէջ­բե­րումներ կ՚ընեն՝ մեկ­նա­բանե­լով, թէ ժո­ղովուրդի թի­կունքին Քո­չարեանի իշ­խա­նու­թիւնը կը բա­նակ­ցէր Մեղ­րին տա­լու ու ազե­րինե­րով բնա­կեց­նե­լու շուրջ։

Ասոր ար­ձա­գան­­գած է երկրորդ նա­­խագա­­հ Ռոբերտ Քոչարեանի գրա­­սենեակի ղե­­կավա­­ր Բագրատ Միկոյեան՝ յայ­­տա­­­րարե­­լով, որ փաս­­տա­­­թուղթե­­րուն մէջ նո­­րու­­թիւն չկայ, իսկ իրեն հա­­մար ամե­­նացնցո­­ղը այն էր, որ փաս­­տա­­­թուղթի անո­ւան տակ հրա­­պարա­­կուած է «Հայ­­կա­­­կան Ժա­­մանակ»-ի՝ եր­­բե­­­ք չբա­­նակ­­ցո­ւած փաս­­տա­­­թուղթի մա­­սին յօ­­դուա­­ծը։ Ան նաեւ նկա­­տած է, որ հրա­պարա­կուած ցան­կէն կը բա­ցակա­յի Քո­չարեանի բա­նակ­ցած Քի Ուես­թի փաս­տա­թուղթը։

Ըստ Մի­քոյեանի՝ 2019-ի Մինսքի խումբի առա­ջար­կը մեր­ժե­լով՝ Փա­շինեան պա­տերազմ բե­րած է։

Նշենք, որ բա­նակ­ցա­յին փաս­տա­թուղթե­րու այս հրա­պարա­կու­մը ան­մի­ջապէս կը յա­ջոր­դէ երեք տաս­նա­մեակէ աւե­լի արցախեան կար­գա­ւոր­մամբ զբա­ղած Մինսքի խումբի պաշ­տօ­նական ու վերջնա­կան կազմալու­ծման։ ■