«Քեսապի բարբառի բուսանուններու ազգագրական հանրագիտարան» գիրքի շնորհահանդէսի եւ Համազգայինի մեծարման հանդիսութեան առթիւ

Երեւանի ամառնային տօթը երբեք արգելք չէ ձեռնարկներու տարափին: Յուլիս ամսուան ընթացքին մինչեւ Օգոստոսի սկիզբը, տարբեր կեդրոններու մէջ շաբաթական մի քանի ձեռնարկ տեղի ունեցաւ,  մեծամասնութիւնը՝ արեւմտահայ գրողներու գիրքերու շնորհահանդէսներ, բանախօսութիւններ աշխարհի չորս ծագերէն Երեւան հասած սփիւռքահայ մտաւորականներու։ Եւ վերջապէս՝ Համազգայինի կողմէ մեծարման երեկոյթ մը դոկտ. Յակոբ Չոլաքեանի վաստակին նուիրուած:

Յ. Չոլաքեանի «Քեսապի բարբառի բուսանուններու ազգագրական հանրագիտարան»-ի շնորհահանդէսը

Յ. Չոլաքեանի նոր լոյս տեսած՝ «Քեսապի բարբառի բուսանուններու ազգագրական հանրագիտարան» հատորին շնորհահանդէսը տեղի ունեցաւ «Քեսապի հայրենակցական միաւորում»-ի կազմակերպութեամբ՝ Ուրբաթ, Օգոստոս 1-ի երեկոյեան, Ամերիկայի Հայ աւետարանչական ընկերակցութեան (AMAA) կեդրոնէն ներս, Երեւան։

Ձեռնարկը յագեցած էր գեղարուեստական յայտագրով, գրախօսականով, գիրքի ներկայացմամբ, կենսագրական եւ այլ տեսանիւթերով ու հեղինակին խօսքով:

Ազգագրագէտ Հրանոյշ Խառատեանի գնահատականը

Ձեռնարկի ընթացքին նախ ազգագրագէտ Հրանոյշ Խառատեան անդրադարձաւ գիրքին գիտական եւ գրական արժէքին. «Այս գրքում մենք տեսնում ենք Քեսաբը իր զարգացման ընթացքի մէջ: Մենք տեսնում ենք դեռ 60-ական թուականների Քեսաբը, որը դեռ պէտք է պահեստաւորէր, մշակէր, հողը պատնէշով պատէր հեղեղների դէմ, փոքր տարածքներով առուակներ ու փոսեր բացէր… եւ  յետոյ՝այլ Քեսաբը: Եւ զարմանալիօրէն այս ոչ այդքան մեծածաւալ գրքում ամբողջ այս զարգացման ընթացքը երեւում է, ընդ որում երեւում է թէ՛ որպէս առանձին ներկայացուած նիւթ, թէ՛ որպէս առանձին բուսատեսակի հետ. անցեալում դա ո՞նց էր կիրառւում, այսօր փոխուեր է: Այստեղ կայ թէ՛ հաւատալիքը, թէ՛ ծէսը, թէ՛ կենցաղը, թէ՛ հարսանիքը, թէ՛ ներքին յարաբերութիւնները. ինչպէ՞ս կարողանում ենք տեսնել Քեսաբի եւ իր տարածքի ամբողջ բուսամշակոյթը, ի՞նչ ընդհանրութիւն ունի ընդհանուր հայկականի հետ եւ  ո՞րն է նրա առանձնայատկութիւնը»:

Տիկին Խառատեան անդրադառնալով Սօսի ծառին մասին մէջբրումին յայտնեց. «Սօսի ծառը, որին մահմետականները զգուշանում են չվնասել, որովհետեւ ասում են այնտեղ սրբեր են ապրում եւ նոյնիսկ աղէտի դէպքում ասում են՝ հայերին կանչէք, որ այս ընկած ճիւղերը տանեն, որոնց տակ մահմետականներ են մնացել, չեն փրկում նրանց: Այս մի փոքրիկ դրուագում արդէն մի շարք մշակութային շերտեր են բացւում»:

Ապա անդրադառնալով գիրքի արժէքին, ըսաւ. «Մեր ազգագրական եւ հումանիտար մշակոյթը հարստացաւ շատ հարուստ նիւթով նաեւ մեթոտաբանօրէն այլ մատուցմամբ, այլ տարբերակով, որտեղ թէ՛ լեզուն է, թէ՛ կենցաղն է, թէ՛ տարածքն է, թէ՛ առանձնայատկութիւնն է: Բոլորիս շնորհաւորում եմ այս հարստութեամբ, ինձ եմ շնորհաւորում, որովհետեւ ես Քեսաբը ճանաչել եմ նախ եւ առաջ պրն Չոլաքեանի միջոցով: Իմանալով այն հեռաւոր տարածքի մասին փնտռում էի եւրոպական ազդեցութիւն, որ պարզուեց 19-րդ դարի վերջից է սկսւում, բայց դա զարմանալի է ինձ համար, քանի որ խաչակրաց տարածքն էր եւ տեղի ալեւի բնակչութեան մէջ շատ կայ խաչակրաց ազդեցութիւնը, բայց ես չտեսայ դա մեր բուսաբանական եւ բուսանունային հանրագիտարանում, գուցէ դեռ ինչ-որ բաներ ի յայտ կը գան: Գրքում արաբական, թուրքական, ընդհանուր հայկական ծագումնաբանական, այսինքն ամենատարբեր դարաշրջանների եւ ամենատարբեր ձեւերով մուտք առուած զուգահեռներ են կամ հիմնական անուններ, որոնք տալիս են հերթափոխը այդ տարածքում ապրող բնակչութեան զարգացման ընթացքի: Այսօր այստեղ խօսուեց այն մասին, թէ հայրենադարձութիւնից յետոյ ինչքան պակասեց Քեսաբի հայ բնակչութիւնը: Ես խնդրում եւ առաջարկում եմ եւս մէկ անգամ մտածել. Քեսաբը չի հայրենադարձուել, Քեսաբը տեղափոխուել է Հայաստան: Հայրենադարձ բառը քաղաքական բառ է, նշանակում է փախած տարածքից վերադառնալ: Այդպէս ասելով մենք փոխում ենք քեսաբցու անցած ուղին եւ նրա թողած ամբողջ մշակութային ժառանգութիւնը, որը մասամբ է միայն իր անձի հետ տեղափոխուել Հայաստան»:

Փառէն Յովսէփեան. «Ե՞րբ պիտի գրուի “Քեսապի բարբառի բուսանուններու ազգագրական հանրագիտարան”-ի ստեղծման պատմութիւնը»

Փառէն Յովսէփեան ներկայացուց գիրքը,– որուն սրբագրութիւնները կատարած է Հիլտա Չոլաքեանի հետ,– քեսապցիի մը տեսանկիւնէն, նախ անդրադառնալով անոր ստեղծման հանգամանքներուն եւ ըսաւ. “Կ՚երեւի պրն Չոլաքեանի յաջորդ գիրքին նիւթը պիտի ըլլայ այս գիրքին պատմութիւնը, որովհետեւ այս գիրքը ուղղակի արկածախնդրութիւն մըն էր պրն Չոլաքեանի համար… մարտահրաւէր մը”,– ապա աւելցուց. “Այս գիրքը սոսկ բուսաբանական հանրագիտարան մը չէ, այլ շատ աւելին է, երբ այնտեղ քեսապցին կը տեսնէ ներկային հետ մէկտեղ իր անցեալը, կը վերյիշէ իր ապրած օրերը, իր կենցաղը, ապրելակերպը, իր նիստն ու կացը, սովորութիւնները, հաւատալիքները… մէկ խօսքով՝ կեանք մը ամբողջ, որ այսօր դժբախտաբար սկսած է մթագնիլ տարբեր պատճառներով”, եւ մի առ մի թուելով բոյսերու յատկութիւններն ու օգտագործման եղանակները Քեսապի մէջ՝ հանդիսատեսին աչքերուն առջեւ կարծես պատկերացուց Քեսապը իր առօրեայով, քեսապցին իր բնութեան հետ հաղորդակցութեամբ, բնութեան բարիքներէն օգտուելու հանգամանքները պարզեց մի առ մի եւ խօսքին աւարտին հրատարակութեան կարեւորութիւնը արտայայտելու համար՝ ըսաւ. “… Քեսապէն դուրս ապրող քեսապցին, որ կ’ուզէ իր մէջ վառ պահել Քեսապն ու Քեսապի կենցաղը՝ պարտի անպայման ունենալ այս եւ ասոր նման հրատարակութիւններ, որպէսզի սերունդէ-սերունդ Քեսապը մնայ, ապրի ու գոյատեւէ”:

Յակոբ Չոլաքեանի խղճի հարցը

“Ինծի համար խղճի հարց եղաւ պատրաստել այս գիրքը: Բնութիւնը իմ հետաքրքրութիւնս կը սրէր, քանի որ կ՚անդրարառնայի որ դարերով քեսապցին ապրեր է այդ միջավայրին հետ, տեսեր է այդ խոտերը, ճանչցեր է անոնց բնաւորութիւնը, աճելու ժամանակը, տեղը, համը, հոտը… իր կենցաղին մաս դարձուցեր է: Հետեւաբար, իւրաքանչիւր բոյսի կենսագրութիւնը, նկարագրութիւնը կապ ունի քեսապցիի կեանքին հետ, այսինքն ես չեմ պատկերացներ բոյս մը, որ այդ միջավայրի ժողովուրդէն անկախ բան մը ըլլայ: Ժողովուրդը իր կենցաղին մէջ, իր ապրումներով, զգացումներով կապուած է իր շրջապատի բուսականութեան:

Երբոր առաջին անձրեւները Քեսապ կը տեղան, կիները կը վազեն դաշտ եւ Հոկտեմբերէն մինչեւ գարնանավերջ դաշտերէն տուն կու գան միայն ճաշ պատրաստելու համար. «– Ի՞նչ կ՚ընէք կնիկներ», «–Խոտիկ կը քաղենք, որպէսզի խոտիկապուր պատրաստենք»: Նոյնիսկ արաբախօս վարի հայկական գիւղերը «խտտէկ» կ՚ըսեն, եւ իրենց ամէնէն պատուաւոր ճաշը «խտտէկէպէօրն» է: «Խոտիկապուրը» շատ նշանաւոր է ո՛չ միայն Քեսապի, այլեւ մուսալեռցիներուն համար, Արամոյի, Ղնէմիէի, Եագուպիէի հայերուն համար:

Քեսապը հարուստ բուսական աշխարհէ կու գայ: Տարուան չորս եղանակներուն նոր բոյսեր կը տեսնես, եւ զարմանալիօրէն իւրաքանչիւր անկիւնը իր բուսականութիւնը ունի: Կան բոյսեր որ միայն յատուկ են այսինչ գիւղի այսինչ դիրքին, այսինչ կալին քով, այսինչ ձորին մէջ, անկէ դուրս այդ բոյսը չես տեսներ: Շատ հետաքրքրական է յայտնաբերել այդպիսի բոյսերը եւ անոնց մասին ժողովուրդին պատմածները: Օրինակի համար խոտ մը կայ՝ չաշըրը, քեսապցիները շատ կը յիշեն զայն, թէպէտեւ գիւղերու միջավայրին մէջ չ’ըլլար: Այդ խոտը կ՚ըլլայ Քեսապէն շատ բարձր՝ Կասիոսի լեռնալանջերուն վրայ: Իբրեւ թէ աւանդութիւնները կը պատմեն, որ Զեւսի լեռը Կասիոսն էր, հոն կ՚ապրէր եւ այդ խոտէն իր առնականութիւնը կը զօրանար: Հետեւաբար այդ բոյսը կ՚օգտագործուէր մարդոց եւ կիներուն մէջ սեռային զգացումները եւ կարողութիւնները զօրացնելու համար: «Տղա՛ք,–ըսի,– ես Քեսապի բոլոր բոյսերը գտայ, չաշըրը չգտայ»: Ըսին, «Պրն Յակոբ, դուն չաշըրի՞ պէտք ունիս»: Ըսի, «Կ՚ուզեմ այդ բոյսը գտնել, առանց չաշըրի Քեսապի բոյսերուն մասին խօսիլը ի՞նչ կ’արժէ»: Ըսին, «Պրն Յակոբ, ատի Կասիոսի բարձր տեղերն էր, հիմա թրքական սահման է, պատ քաշեր են, բանակ կայ, շատ վտանգաւոր է հոն երթալ»: Ըսի, «Ես այդ բոյսը պիտի գտնեմ»: Ի վերջոյ Յովհաննէսը ինծի ընկերացաւ, այդտեղ Սուրիոյ բանակը կար, զօրանոցի սպան մեզ առաջնորդեց մինչեւ թրքական սահմանի պատը: Գտանք չաշըրը, բայց չոր վիճակի մէջ: Էգը այսպէս ճիւղաւորուած արմատ ունի, իսկ արուն ուղղակի մէկուկէս մեթր վար կ’իջնէ հողին մակերեսէն, մէկուկէս մեթր ալ հասակ ունի, նաեւ՝  շատ գեղեցիկ ծաղիկներ: Արմատը տարի Գալատուրան, դրացիիս տուի: Հիմա դրացիս կ՚ըսէ՝ «Սկսաւ աճիլ, բայց, պրն Յակոբ, կը վախնամ ուտելու, քանի չեմ կրնար զանազանել ո՞րն է էգը, ո՞րն է արուն»:

Ամէն տեղ որ կը դառնաս քեսապցին իր շրջապատէն առեր է, իր կեանքի փորձառութիւնը, իմաստութիւնը կապեր է բոյսերուն հետ եւ սրբացուցեր է զանոնք: Քեսապցիին համար սուրբ ծառեր են փշակաղնին, կասլին՝ դափնի ծառը, սօսին եւ ձիթենին: Կը յիշեմ մեր թաղը ձիթենի մը կար, կ’ըսէին 300 տարուան ձիթենի է, ունէր խոշոր փորոք մը: Հայրս երբ աշխատանքի կ՚երթար իր օրուան պաշարը այդ փորոքին մէջ կը դնէր, բայց ես կը նկատէի որ քաղհանի, խոտհանքի եկող կիները կ՚երթային այդ փորոքին քով, կը կենային, խաչ կը հանէին, մոմ կը վառէին եւ մեզի հաւատացուցած էին որ տղայ զաւակները այդ փորոքէն կը բերէին, իսկ աղջիկ զաւակները՝  ծովէն: Ես ալ հինգ քրոջ մէկ եղբայր էի, քոյրերս կ՚ուզէին անպայման աղբարիկ ունենալ, ես ալ անհամբեր կը սպասէի որ այդ Պօղոսը ե՞րբ պիտի ելլէ այդ փորոքէն:
Օր մը տարեկից բարեկամս մտեր էր այդ ծառի փորոքին մէջ, աչքխփուկ կը խաղայինք, գացի լաւ մը տփոցեցի, դուրս հանեցի, ըսաւ, «Ինչո՞ւ կը ծեծես զիս», ըսի, «Ի՞նչ գործ ունիս դուն իմ աղբարիկիս քով»։ «Իմ ալ աղբարիկս այդտեղէն պիտի գայ»,– ըսաւ: Այդպէս հաւատալիք կար, մենք կը հաւատայինք, այդպէս հաւատացուցած էին մեզի եւ ինչ լաւ է, որ մենք այդպիսի հաւատալիքներով մեծցած ենք, որովհետեւ մեր շրջապատի ծառերը, բոյսերը մեզի համար արդէն կենդանի բաներ են:

Փշակաղնին սուրբ ծառ է, մեր բոլոր ուխտավայրերուն մէջ փշակաղնի մը կայ, Քեսապի խոնարհած եկեղեցիներուն՝ աւերակ եկեղեցիներու միջավայրը կան քանի մը տապանաքարեր, հին գերեզմանատուն մը եւ հսկայ փշակաղնի մը: Այդ փշակաղնին սուրբ ծառ է, մարդիկ չեն մօտենար անոր, անոր ոստերը չեն կտրեր, որովհետեւ կը հաւատան որ այդ տարածքին մէջ ոգեղէն մարդ մը կ՚ապրի, անունը Կիղիցիկ պապուկ է, այսինքն եկեղեցւոյ պապուկը, որը իր պաշտպանը ունի, որ կը կոչուի էրվէնդ, այսինքն վիշապ, եւ այդ ծառէն ոստը կտրողը կը պատժէ: Միայն քեսապցիներուն քով է, որ սուրբը՝ վիշապը կ՚ընդունի որպէս ընկեր, հաւատալիք է:

Քէօրքիւնէ գիւղի գերեզմանատան մէջ կեղեցիկ կայ, կ՚ըսեն թէ այդտեղ եղեր է Ս. Ստեփանոս անունով եկեղեցի մը: Այդ եկեղեցին աւերակուեր է 19-րդ դարու սկիզբները կամ կէսերուն եւ տարբեր դաւանանքներ մտեր են այդ գիւղը: Կ՚ըսեն թէ վերջին քահանան՝ Տէր Ստեփանոսը կ՚անյայտանայ, կը կորսուի, բայց անունը կը մնայ այդ եկեղեցիին: Գիւղացի հովիւները իրենց այծերը կը բերէին գիւղ եւ գիւղ մտնող այծերու հօտէն առաջին այծը որ կը ցատկէր այդ կեղեցիկի խորանին վրայ, որպէս զոհ կը մատուցանէին եւ անոր միսը կը բաժնէին գիւղացիներուն: Հիմա այդ գիւղը կայ, ծառը կայ, բայց եկեղեցին կուլ գացեր է ծառին մէջ, ծառին կոճղէն դուրս ցցուած է խորանին վերջին քարը, խորանը ծառին մէջն է, հետեւաբար այդ ծառէն ոչ ոք կը համարձակի ոստ կտրել:

Նոյնպիսի ծառ կայ Գալատուրանի եկեղեցիին մէջ, բազմաթիւ տեղեր կան: Կը նշանակէ քեսապցին ալ ունի իր սրբացուած ծառերը: Գալատուրանի Ս. Ստեփանոս եկեղեցւոյ առջեւ կասլի ծառ մը կայ, հեռուէն կը տեսնէք, վրայի տերեւէն աւելի այնտեղ ճերմակ լաթեր կան: Ուխտաւոր կիները եկեր են, իրենց ճերմակեղէնէն կտոր մը կտրեր են, կապեր են ճիւղին, ծառը ամբողջ զարդարուեր է ադարներով: Եւ հետաքրքրական է, որ այդ ծառին այցելուները ընդհանրապէս զբօսաշրջիկ կիներ են, իսլամ կիներ, որոնք յատկապէս կու գան Ս. Ստեփանոսի դափնիին ադար կապելու եւ մանչ զաւակ խնդրելու Աստուծմէ:

Երբոր կը սկսէի մտածել այս գիրքը պատրաստելու մասին, ես ինծի կ՚ըսէի՝ «Յակոբ, դուն բուսաբան չես, ի՞նչ գործ ունիս բոյսերու հետ», բայց կամաց-կամաց անդրադարձայ, այո՛, ես բուսաբան չեմ, բայց ես կը խօսիմ քեսապցիին փորձառութեան մասին, քեսապցի կինը ինչպէ՞ս կը կոչէ այս խոտերը: Այդ բոյսերու անուններէն շատերը գրաբարէն կու գան, բարբառը փոխակերպուած, բայց շատ անգամ քեսապցին ի՛նքը յօրինած է անոնց անունները եւ այդ անունները կը զարմացնեն իրենց գունագեղութեամբ, պատկերաւորութեամբ: Օրինակ՝ մէկուն կ՚ըսէ «գայլի ականջ», միւսին՝«եզան լեզու», «հաւի ճիւ», «պառաւի ասեղ»… ամէն մէկուն անուն մը, մէկը միւսէն հետաքրքրական, պատկերաւոր եւ անշուշտ անոնց արձանագրութիւնը ես կը կարծեմ նպաստ է հայ բարբառագիտութեան եւ ազգագրութեան:

Այս գիրքի պատրաստութեան ատեն չմնաց ընտանիք որ չայցելեցի: Քեսապցիները կ՚ըսէին, «Ահա վարժապետը եկաւ, ձեռքի խոտին, բոյսին անունը պիտի հարցնէ», եւ հետս կ՚երթային ձորերը, արտերը՝ գտնելու համար անոր մէկ տարբեր տեսակը, անունը, եւ այսպէս 600 բոյսի անուն գտայ, անշուշտ կենցաղը փոխուեր էր, տնտեսութիւնը փոխուեր էր, շատերը կ՚ըսէին՝  «Ատիկա անուն մը ունէր, բայց մոռցեր ենք»: Ես մեծ ուրախութիւն կը զգայի ամէն անգամ, որ այդպէս մոռցուած բան մը կ՚արձանագրէի: Չէի գիտեր ինչպէ՛ս շնորհակալութիւն յայտնել այդ կիներուն, այդ մարդոց, այդ աղջիկներուն, որոնք ինծի ծաղիկի մը, բոյսի մը, ծառի մը մասին տեղեկութիւն կու տային, աւանդութիւն մը կը պատմէին, զրոյց մը կ՚ընէին: Ես չեմ վարանած անոնց բոլորին անունը յիշատակելու շնորհակալութեան բաժնին մէջ՝ գրքի ներածութեան եւ վերջաւորութեան: Անոնցմէ կը յիշեմ Ատոնիսի ծաղիկը, Ատոնիսի եւ Աֆրոտիթի առասպելէն: Այդ շատ գեղեցիկ ծաղիկը մոռցուեր է, կ՚ըսուի որ թունաւոր է: Գէորգ Եազըճեան երբ կը կարդար, ըսաւ, «Մեր Արայի եւ Շամիրամի առասպելն է, մահուան եւ յարութեան գաղափարը անոր մէջ կայ, այդ ծաղիկը մենք կը կոչենք Արայի ծաղիկ»”:

… Եւ դոկտ. Չոլաքեան շնորհակալութեան երկար շարքով մը աւարտեց իր խօսքը երախտագիտական զգացումներով իւրաքանչիւր անձի, որ սատար կանգնած է գիրքի լոյս ընծայման, բուսանուններու եւ անոնց հետ առնչուած բոլոր տեղեկութիւնները տրամադրող քեսապցիներուն:

Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միութեան Կեդրոնական վարչութեան մեծարանքի երեկոյթը

Ուրբաթ, Օգոստոս 6-ին Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միութեան Կեդրոնական վարչութեան նախաձեռնութեամբ Հայաստանի Գիտութեան ազգային ակադեմիայի (ԳԱԱ) Պատմութեան հիմնարկի դահլիճին մէջ, Համազգայինի Երեւանի գրասենեակը կազմակերպեց հայագէտ, պատմական գիտութիւններու դոկտոր Յակոբ Չոլաքեանին նուիրուած մեծարման ցերեկոյթ մը, նպատակ ունենալով ներկայացնել ու արժեւորել անոր անգնահատելի վաստակը՝հայագիտական, մանկավարժական, ազգագրական, գրական ասպէրեզներուն մէջ, ընդգծելով կարեւորութիւնը անոր անխոնջ աշխատանքին ու ժառանգութեան, որոնք մեծ հարստութիւն են սերունդներուն համար։

Զաքար Քէշիշեան շքանշանը կը յանձնէ դոկտ Յակոբ Չոլաքեանին

Մեծարման ցերեկոյթը բացուեցաւ Համազգայինի Երեւանի գրասենեակի տնօրէն Ռուզան Առաքելեանի ողջոյնի ու շնորհաւորաքնի խօսքով։ Դոկտ. Չոլաքեանի անցած ուղիին ու գործունէութեան անդրադարձան ակադեմիկոս Աշոտ Մելքոնեան, Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միութեան Կեդրոնական վարչութեան ատենապետ Զաքար Քէշիշեան, Համազգայինի Կեդրոնական վարչութեան անդամ Կարօ Մանճիկեան, ազգային գործիչ Տիգրան Ճինպաշեան, Հնագիտութեան եւ ազգագրութեան հիմնարկի տնօրէն Արսէն Բոբոխեան, ՀՀ ԳԱԱ «Հր. Աճառեան» լեզուի հիմնարկի Արեւմտահայերէնի բաժնի գիտաշխատող Անի Ֆիշենկճեան, դոկտ. Չոլաքեանի աշակերտուհի Արաքս Մաթեսեան։ Ցերեկոյթը համեմուած էր Քեսապի բարբառով օրօրոցայիններով եւ այլ երգերով: Կարդացուեցաւ նաեւ Ազգային Քարէն Եփփէ Ճեմարանի Շրջանաւարտից միութեան Հայաստանի վարչութեան շնորհաւորական գիրը:

Համազգայինի Կեդրոնական վարչութեան ատենապետ Զաքար Քէշիշեան վարչութեան կողմէ դոկտ. Յակոբ Չոլաքեանին յանձնեց Համազգայինի պատուոյ շքանշանը։

Այսպէսով, երկու ձեռնարկներու մասնակիցները՝ հայրենի եւ սփիւռքահայ մտաւորականներ, դոկտ. Չոլաքեանի ուսանողներ եւ աշակերտներ եւ այլ հիւրեր, վայելեցին Քեսապը, ապրեցան անով, լսեցին Քեսապի մեղեդիները եւ երկու անգամ եւս վայելեցին պրն Յակոբի քաղցր եւ միշտ ուսանելի խօսքը:

Ա.Բ.-Ղ.