Շաւարշ Մի­սաքեանի հիմ­նած «Յա­ռաջ» թեր­թը Օգոս­տոս 2-ին պի­տի դառ­նար 100-ամեայ։ Նշա­նակա­լի տա­րեդարձ մը։ Ար­փիկ Մի­սաքեանի որո­շու­մով «Յա­ռաջ»-ի հրա­տարա­կու­թեան ընդհա­տու­մը 2009 Մա­յիսին, եր­կար չտե­ւեց։ «Նոր Յա­ռաջ»-ի հիմ­նա­դիր­նե­րուն նպա­տակն էր կարճ ժա­մանա­կէն ապա­հովել Ֆրան­սա­յի մէջ հա­յատառ մա­մու­լի շա­րու­նա­կակա­նու­թիւնը։ Այս­պէս՝ 2009 Հոկտեմբերին լոյս տե­սաւ «Նոր Յա­ռաջ»-ի առա­ջին թի­ւը Ար­փիկ Մի­սաքեանի հա­ւանու­թեամբ եւ 9 հայ մտա­ւորա­կան­նե­րու միաս­նա­կան կո­չով։

120 տա­րիէ ի վեր «Յա­ռաջ» թեր­թի ճա­կատա­գիրը եղած է՝ կարճ դա­դար­նե­րով ընդհա­տու­մէ վերջ անոր վե­րահ­րա­տարա­կու­մը, նոր պայ­մաննե­րու տակ, աշ­խարհա­քաղա­քական նոր իրա­վիճակ­նե­րու յար­մա­րելով։ Այդպէս էր 1905-ին, Թիֆ­լի­սի «Յա­ռաջ»-ի պա­րագան, որ այն ժա­մանակ իբ­րեւ դաշ­նակցա­կան թերթ առա­ջին ան­գամ լոյս աշ­խարհ եկաւ, որպէս յե­ղափո­խական մա­մուլ։ Սա­կայն շու­տով, ցա­րական Ռու­սաստանի յե­ղափո­խական­նե­րու հա­լածանքնե­րէն փա­խուստ տա­լու հա­մար, թեր­թը 1908-ին պի­տի հաս­տա­տուէր Օս­մա­նեան կայսրու­թեան սահ­մաննե­րէն ներս՝ Կա­րին (Էրզրում),– Երիտթուրքե­րու կա­տարած Սահ­մա­նադ­րա­կան յե­ղափո­խու­թեան ըն­ձե­ռած ազա­տու­թիւն­նե­րէն օգ­տուելով,– ուր լոյս պի­տի տես­նէր մին­չեւ 1914, Հա­մաշ­խար­հա­յին Ա. պա­տերազ­մի սկիզ­բը։ Ան­կէ ետք, պար­բե­րաբար, ընդհա­տումնե­րով պի­տի հրա­տարա­կուէր Թիֆ­լիս, Պա­քու եւ վեր­ջա­պէս՝ Առա­ջին Հան­րա­պետու­թեան շրջա­նին՝ Երե­ւան։

Եթէ մին­չեւ 1920 «Յա­ռաջ» ընդ­գծուած կեր­պով կու­սակցա­կան թերթ էր, 1925-էն սկսեալ Շա­ւարշ Մի­սաք­եանի տնօ­րինու­թեամբ պի­տի դառ­նար սփիւռքա­հայ թերթ մը, դաշ­նակցա­կանի մը կող­մէ տնօ­րինուած, որ Ար­փիկ Մի­սաքեանի կա­ռավար­ման շրջա­նին պի­տի դառ­նար բո­լորո­վին ան­կախ։

Շա­տերու հա­մար առեղ­ծուած մըն էր թէ ին­չո՞ւ 2009-ին, թեր­թի հրա­տարա­կու­թեան դադ­րեցման որո­շու­մը կայացնե­լէ երկար ժամանակ ետք, Ար­փիկ Մի­սաքեան մեր­ժեց «Յա­ռաջ»-ի փո­խան­ցումը իր ան­մի­ջական գոր­ծա­կից­նե­րուն։ Այ­սօր, նկա­տի առ­նե­լով սփիւռքա­հայ լրաս­փիւռնե­րու դի­մագ­րա­ւած մար­տահրա­ւէր­նե­րը, աւե­լի հասկնա­լի է Տի­կին Մի­սաքեանի՝ «Յա­ռաջ»-ը փո­խան­ցելու առնչուած մղձա­ւան­ջը, որ Սփիւռքի մէջ ընդհան­րա­պէս հա­յատառ մա­մու­լի գո­յատե­ւու­մին կը վե­րաբե­րի։

Մին­չեւ Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խու­թիւնը, Սփիւռքը ու­նէր քա­ղաքա­կան պայ­քա­րի իր ինքնու­րոյն դաշ­տը՝ Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նաչում, Սո­վետա­կան Հա­յաս­տա­նի Հա­մայ­նա­վար կու­սակցու­թեան թեր եւ դէմ գա­ղափա­րախօ­սական պայ­քար, հա­յապահ­պա­նում… սփիւռքա­հայ մա­մու­լը ու­նէր իր կա­րեւոր դե­րակա­տարու­թիւնը Հայ դա­տի, հա­մայնքա­յին մշա­կու­թա­յին ու կրթա­կան ինքնու­թեան պահ­պա­նու­մի պայ­քար։ Կը վա­յելէր նե­ցու­կը սփիւռքա­հայ դրա­մատէ­րերուն, բա­րերար­նե­րուն։ Հայաս­տա­նի ան­կա­խու­թիւնը տա­պա­լեց սփիւռքա­հայ մա­մու­լի գլխա­ւոր կռուան­նե­րէն շա­տերը։ Դրա­մագ­լուխը ուղղուեցաւ դէ­պի երկրա­շարժ ապ­րած ու Ար­ցա­խեան պա­տերազ­մի մէջ մխրճուած Հա­յաս­տա­ն։ Աւան­դա­կան կու­սակցու­թիւններն ու մեծ բա­րեսի­րական կազ­մա­կեր­պութիւննե­րը եւ անոնց քա­ղաքա­կան պայ­քարնե­րը տե­ղափո­խուե­ցան Հա­յաս­տան ու Հա­րաւա­յին կով­կա­սեան ճա­կատ, Սփիւռքը մնաց հա­յաս­տա­նեան իրա­կանու­թիւննե­րուն հե­տեւող պո­չիկ։ Մի­ջին արե­ւել­քի հա­յահոծ հա­մայնքնե­րու քայ­քա­յու­մը,– իս­րաէլա­պաղես­տինեան պա­տերազմնե­րու եւ արա­բական գա­րուննե­րու բե­րու­մով,– աւե­լի ընդգծե­ց Հա­յաս­տա­նի կեդ­րո­նաձիգ գրաւ­չութիւ­նը։ Իսկ միւս կող­մէ հա­յաս­տա­նածին բնակ­չութեան ար­տա­գաղ­թը դէ­պի Սփիւռք՝ աւան­դա­կան Սփիւռքի կա­ռոյցնե­րու ան­ճա­րու­թեան, նիւ­թա­կան ան­ցուկ պայ­մաննե­րու պատ­ճա­ռով ստեղծեց կազ­մա­կերպչա­կան, լե­զուա­կան ու կեն­ցա­ղային բազ­մա­թիւ հար­ցեր, փո­խանակ օգ­տուելու նո­րեկ­նե­րու նե­րու­ժէն։

Այս պայ­մաննե­րու մէջ է որ սփիւռքա­հայ մա­մու­լի դե­րակա­տարու­թիւնը եւս վե­րասահ­մա­նու­մի կը կա­րօտի, ինչպէս «Նոր Յա­ռաջ»-ինը, որ ան­ցեալ տա­րի իր աշ­խա­տան­քը դադ­րեցնե­լու վտան­գին առ­ջեւ գտուեցաւ եւ ար­դէն տա­րի մըն է որ վե­րանո­րոգուելու մի­ջոց­նե­րու ձեռ­նարկած է։ Բաղ­դա­տած հա­յաս­տա­նեան մա­մու­լին՝ սփիւռքա­հայ ազատ մա­մու­լի մի­ջոց­նե­րը կը մնան սահ­մա­նափակ, սա­կայն ան­փո­խա­րի­­նե­լի է անոր դե­րակա­տարու­թիւնը, Սփիւռքի լի-

նելու­թեան հար­ցե­րը քննե­լու, տե­ղական լու­րե­րը հաղորդե­լու եւ Հա­յաս­տան-Սփիւռք, Ֆրան­սա-Հա­յաս­տան փոխ­յա­րաբե­րու­թիւննե­րը սփիւռքա­հայ ակ­նո­ցով դի­տարկելու առումով։

Ժ.Չ. ■