Գրեց՝ Ժիրայր ՇՈՒՇԱՆԵԱՆ
«Առանց ինքնաճանաչման, առանց մեքենայի աշխատանքն
ու գործառոյթները հասկնալու, մարդ չի կրնար ազատ ըլլալ,
չի կրնար ինքզինք կառավարել եւ միշտ կը մնայ ստրուկ»
Ժորժ Կիւրճիեւ
Ժորժ Կիւրճիեւ
Ժորժ Կիւրճիեւ հայազգի մտաւորական, հոգեւոր ուսուցիչ, երաժիշտ, պարուսոյց եւ փիլիսոփայ, ծնած է 1867-ին Ալեքսանդրապոլ (այժմ՝ Գիւմրի) եւ մահացած՝ 1949-ին, Ֆրանսա։
Կիւրճիեւի հայրը, աշուղ Ուստա Ատաշ յունադաւան հայ էր, իսկ մայրը՝ գիւմրեցի հայուհի։
Ժորժ նախնական ուսումը ստացած է Ալեքսանդրապոլ, յետոյ յաճախած է Կարսի Ս. Առաքելոց վանք։
22 տարեկանին ճամբորդած է Ասիա՝ Չինաստան, Թիպէթ, Հնդկաստան, Աֆղանիստան, Միջին Ասիա, այցելած բազմաթիւ խորհրդաւոր վայրեր, ուսումնասիրած բազմաթիւ կրօններ եւ ուսմունքներ, այցելած գաղտնի միաբանութիւններ, ընկերակցութիւններ: Իր որոնումները զինք առաջնորդած են Միջին Արեւելք, աւելի ուշ՝ Կեդրոնական Ասիա, Հնդկաստան եւ Հիւսիսային Ափրիկէ։ Սկսած է հին հայկական փիլիսոփայութենէն, ապա անցած է Գիլգամեշին, միջագետքեան քաղաքակրթութեան, հուսկ՝ եւրոպական միստիկական փիլիսոփայութեան:
Իր հիմնական սկզբունքը հետեւեալը եղած է. իմացական հաւատքը՝ ազատութիւն է, զգացմունքային հաւատքը ստրկութիւն, ձեւաւորուած հաւատքը` յիմարութիւն։
Մանկութենէն ականատես եղած ըլլալով բազմամշակոյթ ազգագրական, երաժշտական ու պարային աւանդութիւններու, Կիւրճիեւ նշանակալի կապեր հաստատած է քրիստոնէական եղբայրութիւններու, պուտտայական քուրմերու, սուֆի վարպետներու եւ տերվիշներու հետ։
Այդ որոնումներու շրջանէն քսան տարի ետք ան մեկնած է Արեւմուտք եւ սկսած դասաւանդել այնպիսի մարդոց, որոնք նպատակ ունէին,– ինչպէս ինք կ՚ըսէր,– «կերտել իրենց սեփական անձը ներդաշնակ զարգացման ձեւերով»։
Կիւրճիեւի տեսութեան համաձայն՝ մարդկութիւնը չի տիրապետեր իր մտքի ու մարմնի կարելիութիւններուն եւ կ՚ապրի իր կեանքը քունի մէջ կամ «կէս քուն-կէս արթուն»։
Սակայն, նոյնպէս համաձայն անոր՝ մարդ կրնայ ինքզինք փոխակերպել, հասնելով գերբարձր բանականութեան՝ տիրապետելու մարդկային լիարժէք կարողութիւնները, որոնք անհասանելի են իր սովորական քնացած վիճակին մէջ։
Կիւրճիեւ փորձած է իր գաղափարները հաղորդել իր աշակերտներուն կարգ մը առանձնայատուկ ձեւերով՝
Կիւրճիեւի՝ Փարիզեան շրջանի դպրոցը
– հիմնելով հաստատութիւններ, ինչպէս «Մարդկային ներդաշնակ զարգացման հաստատութիւնը» Ֆրանսայի Մոնփըլիէ քաղաքին եւ այլ երկիրներու շատ մը քաղաքներու մէջ։
– ուղղակի եւ փոքր խումբերով աշխատելով աշակերտներուն հետ։
– մարզելով մարմինը յատուկ մշակուած սրբազան մարմնամարզութեան միջոցով (որ այժմ ծանօթ է կիւրճիեւեան շարժումներ անունով)
– գրելով գիրքեր.
Կիւրճիեւի գիրքը՝ «Պիլզէպուպի հեքիաթները՝ իր թոռան»
Կիւրճիեւ իր աշխատութիւններուն մէջ կը նկարագրէ ձեւ մը, զոր կ՚անուանէ «կիւրճիեւեան աշխատաձեւ (մեթոտ)»։
Անոր համաձայն՝ մարդու բանականութեան զարթնումի կիւրճիեւեան մեթոտը՝ իր սկզբունքներով ու ցուցմունքներով, իր մէջ կը պարփակէ ֆաքիրներու, պուտտայականներու, եոկերու (եոկայի փիլիսոփայութեան հետեւորդներ) եւ քրիստոնեաներու մեթոտներ, զորս կը կոչէ «Չորրորդ ուղի»։
Անոր մահէն ետք իր անմիջական աշակերտները հիմնեցին 50-է աւելի կիւրճիեւեան հաստատութիւններ Եւրոպայի, Ամերիկայի ու աշխարհի տարբեր երկիրներու մէջ։
Կիւրճիեւի հոգեբանական էնակրամի (enneagramme) գաղափարէն օգտուած են համաշխարհային մեծ ընկերութիւններ, ինչ որ մեծապէս նպաստած է անոնց յաջողութիւններուն։
* * *
2025 Սեպտեմբեր 17-20 համաշխարհային գիտաժողով մը պիտի գումարուի Հայաստան՝ Երեւանի ու Գիւմրիի մէջ, «Գիւրջիեւի օրերը Հայաստանում» խորագրին ներքեւ, կազմակերպութեամբ՝ Ամերիկայի UCLA համալսարանի եւ Երեւանի Պետական համալսարանի։ Իրենց մասնակցութիւնը պիտի բերեն Հայաստանէն, Ամերիկայէն, Ռուսաստանէն, Աւստրալիայէն ու Գերմանիայէն մասնագէտներ ու գիտնականներ։
Գիտաժողովին պիտի ուսումնասիրուին կարեւոր նիւթեր Կիւրճիեւի գործերուն ու գաղափարաբանութեան մասին, ինչպէս՝
– Գրիգոր Նարեկացին եւ Կիւրճիեւը,
– Կրթութեան մասին Կիւրճիեւի տեսակէտները՝ «Հեքիաթներ՝ թոռնիկին» վերանայուած գիրքի լոյսին տակ,
– Որքանո՞վ հաւաստի է կիւրճիեւեան գիտութիւնը,
– Կիւրճիեւի գաղափարաբանութեան ազդեցութիւնը նեարդագիտութեան (neuroscience) վրայ,
– Կիւրճիեւի «Չորրորդ ուղի»-ն՝ ժամանակակից Ռուսաստանի մէջ,
– Ժորժ Կիւրճիեւի հայկական ինքնութիւնը։
* * *
Կ՚արժէ նշել, թէ Հայաստանի նախկին նախագահ Արմէն Սարգսեան, Գիւմրիի մէջ Կիւրճիեւի տունը վերականգնելու մասին հետեւեալ յայտարարութիւնը ըրած է 2020 Մայիս 6-ին, mediamax հայկական լրասփիւռին. «Նախանշուած տարածքում նախատեսւում է ստեղծել մշակութային ինքնատիպ միջավայր, որտեղ տիրապետող կը լինեն Գիւրջիեւի ստեղծագործական ոգին, արժեհամակարգն ու նրա անտեսանելի ներկայութիւնը։ Այն ընդգրկուած կը լինի հանգստի ու ժամանցի ընդարձակ գօտու տարածքում, որի առանցքը կը լինի Գիւրջիեւի տունը»։
Կիւրճիեւի գաղափարաբանութեան էութիւնը, աշխարհի փիլիսոփայութեան վրայ մինչեւ այսօր ալ տիրող ազդեցութիւնն ու անոր համաշխարհային համբաւը մեծ կարեւորութիւն ունին հայաստանի ու հայութեան համար եւ պէտք է շահագործուին կրթական, գիտական, պատմական, հետազօտական ու զբօսաշրջային ոլորտներէն ներս, որպէսզի ցոյց տրուի հայ մտքին ու մշակոյթին ազդեցութիւնը համաշխարհային մտքի զարգացման վրայ, տեղը՝ անոր պատմութեան մէջ։
Ժ. Շ. ■
© 2025 Բոլոր իրաւունքները վերապահուած են։