Հայաստան-Սփիւռք գործակցութեան նոր ուղիներ
20/11/2024
Թիֆլիսի մէջ, Նոյեմբեր 26-էն Դեկտեմբեր 3 տեղի ունեցաւ շարժանկարի 24-րդ միջազգային փառատօնը եւ այս առթիւ նշուեցաւ նաեւ հայկական շարժարուեստի 100-ամեակը։ Ցուցադրութեան համար ընտրուած էին հայկական տասը ֆիլմեր, կէսը՝ դասական, կէսը՝ ժամանակակից։ Հայաստանէն հրաւիրուած էր պատուիրակութիւն մը՝ Շուշանիկ Միրզախանեանի գլխաւորութեամբ։ Վրաստանի կողմէ դրական նախաձեռնութիւն էր հայկական շարժարուեստի 100-ամեակին անդրադարձը, թէեւ 10 շարժանկարով կարելի չէր հայկական շարժարուեստի զարգացման ամբողջական պատկերը ունենալ։ Քանակի սահմանափակումը կը դժուարացնէ նաեւ շարժանկարներու ընտրութիւնը 100-ամեակ ներկայացնելու համար։ Այս առումով պատմական շրջանէն կատարուած ընտրութիւնը Հայաստանի Շարժարուեստի կեդրոնի վերականգնած՝ Համօ Բեկնազարեանի երկու շարժանկաներն էին՝ «Տունը հրաբխի վրայ» (1928) եւ «Երկիր Նայիրի» (1930), երկուքն ալ սովետական գովերգութեան ֆիլմեր։ Մնացեալ չորսը դասական դարձած շարժանկարներ՝ «Առաջին սիրոյ երգը» (1958 – Լաերտ Վաղարշեան եւ Եուրի Երզնկեան), «Բարեւ ես եմ» (1965 – Ֆրունզէ Դովլաթեան), «Մենք ենք մեր սարերը» (1969 – Հենրիկ Մալեան), «Մեր մանկութեան թանկօն» (1984 – Ալբերտ Մկրտչեան)։ Նոր շրջանէն՝ ցուցադրուեցաւ Միքայէլ Կիւրճեանի «Ամերիկացին» (2022), որ թէեւ Երեւանի Ոսկէ Ծիրան փառատօնի 2022-ի մրցանակակիր եղած է, սակայն, շատ անհաւասարակշիռ է իր կաղապարուած խաղարկութեան ու կարգ մը տեսարաններու անհաւաստիութեան բերումով։ Ցուցադրուեցան նաեւ Յարութիւն Խաչատրեանի եւ Արամ Շահպազեանի ֆիլմերը։
Առաջին անգամ ըլլալով տեղի ունեցաւ նաեւ Ռուբէն Մամուլեանի հինգ ֆիլմերուն ցուցադրութիւնը՝ Applause (1929), Blood and sand (1941), Mark of Zorro (1940), Love me tonight (1932), Silk Stockings (1957): Աշխարհահռչակ բեմադիրի այս ֆիլմերը ներկայացնելու համար Փարիզէն յատկապէս հրաւիրուած էր շարժարուեստի մասնագէտ, թատերագէտ Արբի Յովհաննիսեան։
Ռուբէն Մամուլեան ծնած է 1897-ին, Թիֆլիս, եւ այս առումով թիֆլիսցիներուն համար յայտնաբերում մըն էր, քանի որ ան անծանօթ մնացած է տեղացիներուն, որոնք պահանջը ունին արժեւորելու եւ մեծարելու Թիֆլիս ծնած բոլոր հանրածանօթ արուեստագէտները։ Թիֆլիսի մէջ Մամուլեանի մեծարանքը կը յուսանք, որ խթան կը հանդիսանայ Հայաստանի մէջ եւս անոր ամբողջկան ֆիլմերու ցուցադրութեան։
Արբի Յովհաննիսեան՝ Մամուլեանի ֆիլմը կը լուսաբանէ
Արբի Յովհաննիսեան Մամուլեանի շարժարուեստը մօտէն ուսումնասիրած է, անոր մասին դասախօսած։ Նախքան բեմադիրին մահը, Լոս Անճըլըսի մէջ ան վաւերագրական շարժանկար մը պատրաստելու նպատակով զինք նկարահանած է։ Թիֆլիսի շարժանկարի 24-րդ միջազգային փառատօնին Ռուբէն Մամուլեանի ֆիլմերու ցուցադրութեան առթիւ Արբի Յովհաննիսեան ներկայացուց յատուկ հատուած մը «Մամուլեան 88» վերնագրով, զոր ականաւոր բեմադիրին նուիրուած վաւերագրական ֆիլմէն առանձնացուցած է ՝ փառատօնի ընթացքին ցուցադրելու համար, ուր Մամուլեան կը կարդայ իր անգլերէնով գրուած «Գիշեր» խորագրեալ բանաստեղծութիւնը։ Կը խօսի գրութեան միտք բանիին մասին, ներքին իմաստներու, քանի գիշերը զինք կը հետաքրքրէ, ուր կան թաքնուած խորհուրդներ, յարաբերութիւններ, որոնք իրեն համար առաւել արժէքաւոր են։
«Մամուլեան 88»-ը ցուցադրուեցաւ «Ծափահարութիւններ» (Applause) ֆիլմէն անմիջապէս ետք։
Փառատօնէն յուշանկար. ձախէն՝ Մելիք Կարապետեան, Շուշանիկ Միրզախանեան, Արբի Յովհաննիսեան
Թ.Շ.
Արբի Յովաննիսեան.- Պրն. Մամուլեան, ԱՐԱՐԱՏ-ի համարներից մէկում հանդիպեցի ձեր գրած մի բանաստեղծութեան, որն կոչւում է ԳԻՇԵՐ։ Այն ինձ խորապէս տպաւորեց՝ նրա մէջ տեսնելով ձեր մտքի եւ զգացողութեան մի շատ հետաքրքիր ընթաց…
Ռուբէն Մամուլեան – Հըմ …
Ա. Յ. – … կարելի՞ է ձեզ խնդրել անձամբ կարդաք այն։
Ռ. Մ. – Դէ, եթէ ձեզ դուր է գալիս, յուսով եմ դա ձեզ չի ձանձրացնի:
Ա. Յ. – Ոչ… ընդհակառակը։
Ռ. Մ. – Բայց ես … գիտես …
(Ա.Յ., Ռ.Մ.-ին է յանձնում նշուած բանաստեղծութեան էջը։)
Արբի Յովհաննիսեանի «Մամուլեան−88»−էն տեսարան մը
Ռ. Մ. – … Օ՜, այո՛։ Կարծեմ այստեղ իրապէս մղուել եմ …
Տես՝ թէ՛ կեանքում, թէ՛ իմ աշխատանքում, ինձ դուր չի գալիս ակնյայտը։ Կարծում եմ երբ մարդիկ ցոյց են տալիս կամ կատարում են ակնյայտը ժամանակի վատնում է։ Ինձ դուր է գալիս այն նուրբ իրողութիւնը, որն բացայայտւում է ընդհանրապէս առերես ընկալուածից։
Այժմ՝ ցերեկը, ամէն ինչ լուսաւոր է, ակնյայտ. շատեր չեն տեսնում, որ այդ ակնյայտի յետեւ կան աւելի նուրբ բաներ, որոնք կարող են մաղուել եւ ընկալուել միայն գիշերը՝ երբ խաւար է: Ուրեմն ինձ համար գիշերը նոյնքան կարեւոր է, որքան ցերեկը՝ արեւի լոյսը։ Տեսա՞ր … այդպէս սա անուանում եմ ԳԻՇԵՐ:
Ոչ, ինձ համար ցերեկ ու լոյս չկայ,
Երբ ամէն ինչ յստակ սահմանուած,
Իրական է, ճշգրիտ ու վառ,
Խիստ ակնյայտ եւ բիրտ։
Տուր ինձ գիշերուայ աղօտ,
Կապոյտ-սեւ երփներանգ շղարշը,
Որ մշուշում է տեսանելի մակերեսը
Եւ կեանք տալիս կախարդիչ էութեան։
Իմ տունը գիշեր է, գաղտնի, մութ,
Անսահման խաղաղ, անյայտ վտանգ,
Երբ ամէն ինչ դառնում է հարցակէտ,
Եւ ընկերն անգամ ընկալւում օտար։
Մի ուրուական ստուեր, երջանիկ հառաչ,
Լռութեամբ խեղդուած, ահաւոր ողբ,
Թռչնաթեւերի թափ-թափ, հեռաւոր ճիչ,
Ծածուկ բռնութեան ակամայ ցնցում։
Թաւշեայ ցայգ-թիթեռ, պար բռնած կից,
Միայնակ տերեւ, մեղմ վայր ընկնող,
Կատղած արարած, վայրի ամօթխած,
Որ գալիս է դէպ ինձ՝ հայեացք սեւեռած։
Ցատկռտում, առկայծում, անհետանում է,
Դալուկ ժամերի դանդաղ վեհաշուք երթով,
Գիտակցել տալիս, որ ես մենակ չեմ
Անտեսանելի ծաղկների բոյրը շնչելիս։
Ոչ էլ երկիրն է մենակ՝ գիշերը
Քոյր-աստղերը եկել, հսկում են նրան,
Ամբողջ տիեզերքը այնտեղ է՝ գիշերը
Իր խորին խորհրդով գրկել է նրան։
Այո՛, ես սիրում եմ գիշերը, երբ տեսնում եմ
Այն ինչ ծածկուած է ցերեկուայ լոյսով —
Խորը տրոփող աշխարհի խորհուրդը,
Նրա գաղտնի ճամբան, նրա թաքուն իղձը։
(Լռութիւն)
Ռ. Մ. – Այս է։ Սա միշտ եղել է իմ տեսակէտը:
(Լռութիւն)
Ռ. Մ.– Հիմա ի՞նչ !
Ա. Յ. – Դէ՛…
(Լռութիւն)
Ռ. Մ. – Աւարտուե՞ց:
Ա. Յ. – CUT !
1986 – 1987, Հոլիվուդ
«ՔՐԻՍՏԻՆԱ ԹԱԳՈՒՀԻՆ» (1933)
Շարժարուեստի պատմութեան մէջ ուրոյն տեղ ունի, Ռուբէն Մամուլեանի ղեկավարութեամբ նկարահանուած, Գրեդա Գարբոյի խորհրդալի սոյն դիմանկարը։ Այն յիշատակած է նաեւ Ռոլանդ Բարդ, իր անուանի «Դիցաբանութիւններ» հատորի մէջ (Roland Barthes, Mythologies, 1957, “le visage de Greta Garbo”, Points Seuil, pp. 63- 67)։
––––
* © Arby Ovanessian – Առանց հեղինակի արտօնութեան արգիլւում է արտատպել։
** Գրեց՝ Ռուբէն Մամուլեան, Դեկտեմբերի 31 – Յունուար 1, 1962/63։
Տպ.՝ ARARAT 1967, N° 3 (N.J. USA).
Հայերէն թարգ.՝ Արբի Յովհաննիսեան ■
© 2023 Բոլոր իրաւունքները վերապահուած են։
