Արցախ­ցի գրող Հեր­մի­նէ Աւա­գեան վեր­ջին օրե­րուն եր­կու մրցա­նակի ար­ժա­նացած է. «Մեծն Ներ­սէս» բա­րեսի­րական կազ­մա­կեր­պութեան եւ Հա­յաս­տա­նի Գրող­նե­րու միու­թեան նա­խաձեռ­նած ամէ­նամեայ գրա­կան մրցա­նակա­բաշ­խութեան՝ գրա­ւած է առա­ջին տե­ղը՝ իր բա­նաս­տեղծա­կան շար­քով, ինչպէս նաեւ ար­ժա­նացած է Newmag հրա­տարակ­չութեան գիր­քի եւ արուես­տի փա­ռատօ­նի գլխա­ւոր մրցա­նակին։

Newmag-ի փա­ռատօ­նի յանձնա­ժողո­վը մեկ­նա­բանե­լով իր ընտրու­թիւնը ըսած է, թէ Հեր­մի­նէ Աւա­գեանի պատ­մուածքնե­րուն մէջ ար­տա­ցոլուած է Ար­ցա­խը, Ար­ցա­խի մէջ ապ­րող մար­դը, իր հո­գեբա­նական խոր­քե­րով, ու թէեւ պատ­մուածքնե­րուն մէջ կայ պա­տերազ­մի նկա­րագ­րութիւն, բայց հոն չկայ լալ­կա­նու­թիւն, յո­ռետե­սու­թիւն, այլ կայ սէր ու հա­ւատք ապա­գայի նկատ­մամբ։

Ար­ցախցի Աւա­գեան շրջա­փակ­ման ամիս­նե­րուն Ար­ցախ չէ եղած. մինչ այդ գա­ցած է Հա­յաս­տան ու այ­լեւս չէ կրցած վե­րադառ­նալ։

Panorama.am-ի հետ զրոյ­ցին ան կ՚ըսէ. «Ամէն օր, ամէն գի­շեր, երբ ինքդ քեզ հետ մե­նակ ես մնում ու քեզ պէտք է այ­ցե­լի երա­զը, Եր­կիրն է այ­ցե­լում, այդ անքնու­թիւնը զրոյց է Ար­ցա­խի հետ։

Տար­բեր զգա­ցումներ ու­նեմ։ Շրջա­փական ժա­մանակ այնտեղ չեմ եղել։ Յան­ցանքի զգա­ցում ու­նեմ, որ ես չեմ հասցրել անցնել այդ ճա­նապար­հով, հրա­ժեշտ տալ։ Գու­ցէ ու­րիշ զգա­ցում կ՚ու­նե­նայի եթէ անցնէի այդ ճա­նապար­հով, մտա­ծէի, որ վեր­ջին օրն է՝ ինչ տես­նում եմ։ Հի­մա հրա­ժեշտ չտա­լու, ինչ որ բա­նով օգ­տա­կար չլի­նելու, միաժա­մանակ այդքան ան­մեղ զո­հերի առ­ջեւ յան­ցա­ւորի զգա­ցում ու­նեմ։

Պարտքի զգա­ցում այդքան զի­նուոր­նե­րի առ­ջեւ, ոչ միայն 44-օրեայ պա­տերազ­մի, այլ Ար­ցա­խեան առա­ջին պա­տերազ­մից մին­չեւ օրս, քա­նի որ իրենք բո­լորն էլ այդ մեծ երա­զանքն են իրենց մէջ կրել։ Իսկ մեծ երա­զանքն էր՝ միացեալ Հա­յաս­տա­նը՝ Ար­ցա­խը մայր Հա­յաս­տա­նի կազ­մում։ Այդ մեծ երա­զանքն է բո­լորին տա­րել մար­տի դաշտ։ Այդ երա­զան­քի հան­դէպ պար­տա­ւորու­թեան զգա­ցողու­թիւնն է ամէն օր ստի­պում զրու­ցել Երկրի հետ»։

Հեր­մի­նէ Աւա­գեան այ­սօր շատ կա­րօտած է իր ծննդա­վայ­րը՝ Աշան գիւ­ղը. «Շատ փո­շոտ փո­ղոց­ներ ու­նէր Աշան գիւ­ղը։ Գար­նա­նը փո­ղոց­նե­րը կո­րում էին ցե­խերի մէջ։ Կա­րօտել եմ այդ ցե­խի մի­ջով քայ­լե­լու, ամա­ռը այդ փո­շին շնչե­լու զգա­ցողու­թիւնը։ Երբ որ մայ­րի­կիս հետ զրու­ցում եմ, ասում եմ՝ այն ժա­մանակ, երբ որ ցե­խերի մի­ջով գնում էինք դպրոց, բո­ղոքում էինք, որ կեղ­տո­տուե­ցինք։ Այդ ցե­խերն եմ կա­րօտում։ Ամե­նաշա­տը դրանք էին մե­րը, դրանք էին մեզ կա­պում մեր հո­ղի հետ։ Այդ զգա­ցողու­թիւննե­րը այստեղ չու­նեմ։ Իմ հայ­րե­նիքն է, բայց երե­ւի ծննդա­վայ­րի ուժն է, որ այստեղ չեմ զգում»։

Հերմինէ Աւա­գեան Հա­մազ­գա­յին հայ կրթա­կան ու մշա­կու­թա­յին միու­թեան Ար­ցա­խի գրա­սենեակի ատե­նապետն է։ Ար­ցախցի մա­նուկնե­րու, մտա­ւորա­կան­նե­րու հա­մար կրթա­կան ու մշա­կու­թա­յին ծրագ­րեր կը մշա­կէ, կը փոր­ձէ մեղ­մացնել կա­րօտը հայ­րե­նիքի հան­դէպ։ 

«Շա­տերն ինքնա­փոփ են դար­ձել, հիաս­թա­փու­թիւնը շատ մեծ է, ըն­կե­րային շատ խնդիր­ներ կան։ Մար­դիկ ծանր հո­գեբա­նական վի­ճակում են. գի­տակ­ցում են, որ ու­րիշ տեղ չեն, հայ­րե­նիքում են, բայց ամէն ինչ մնա­ցել է կամրջից այն կողմ։ Ամէն ինչ այնտեղ մնա­լու, կորստի զգա­ցողու­թիւնը չես կա­րող ո՛չ մի ծրագ­րով թօ­թափել, բայց մեղ­մել կա­րող ես»,– կ՚ըսէ ան։

Հա­կառակ խնդիր­նե­րուն, հիաս­թա­փու­թեան, ար­ցախցի­ներէն շա­տեր այ­սօր Հա­յաս­տա­նի մէջ կը մաս­նակցին Բագ­րատ սրբա­զանի առաջ­նորդած շար­ժումին։

Ի՞նչը զա­նոնք ոտ­քի հա­նած է հար­ցումին՝ Հ. Աւա­գեան կը պա­տաս­խա­նէ. «Հան­րա­հաւաք­նե­րի ժա­մանակ շատ ար­ցախցի­ների եմ հան­դի­պում։ Զրոյցնե­րի ժա­մանակ անընդհատ այդ թե­ման է շօ­շափ­ւում, թէ ինչքան ու­ժեղ մար­դիկ են, որ այդ ամէ­նից յե­տոյ նո­րից կա­րողա­նում են գալ ու այդ պա­հան­ջա­տիրու­թիւնն իրենց մէջ նո­րից բոր­բո­քել։

Տե­ղահա­նու­թեան սկզբնա­կան շրջա­նում, երբ զրու­ցում էի մտա­ւորա­կան­նե­րի հետ, ասում էին՝ ոչինչ չու­նենք կորցնե­լու, ամէն ինչ կորցրել ենք։ Երբ հաս­կա­ցանք, որ հայ­րե­նիք ու­նե­նալը, հայ­կա­կան պե­տակա­նու­թիւնն է վտան­գուած, հայ­րե­նիքի այս փոք­րիկ հա­տուա­ծը, Հա­յաս­տա­նը պա­հելու զգա­ցողու­թիւնը նրանց դրդեց չնստել տա­նը։

Մար­դիկ չեն կա­րող նստել ու հե­ռուստա­ցոյ­ցով դի­տել, որ ինչպէս են հո­ղեր յանձնւում։ Յատ­կա­պէս, որ այդ կորստի զգա­ցողու­թիւնը ու­նես, քո տու­նը կորցրել ես, չես ու­զում, որ քո հայ­րե­նակիցն էլ այդ ապ­րումներն ու­նե­նայ։

Ու­զում ես հայ­րե­նիք ու­նե­նալ։ Գո­նէ Հա­յաս­տան, պե­տակա­նու­թիւն ու­նե­նալու զգա­ցումն է մարդկանց հա­նում պայ­քա­րի։ Ար­ցախցի­ների ակնկա­լիքը միայն Հա­յաս­տան ու հայ­րե­նիք ու­նե­նալն է, ու այդ ակնկա­լիքով են մաս­նակցում այդ հա­ւաք­ներին»։ ■