Անցեալ շա­բաթ Հա­յաս­տա­նի Ազ­գա­յին անվտան­գութեան խոր­հուրդի քար­տուղար Ար­մէն Գրի­գորեան ան­մե­նայն պար­զութեամբ յայ­տա­րարեց, այն ինչ որ բո­լորը գի­տէին, սա­կայն չէին յանդգներ բա­ցէ ի բաց ու բարձրա­ձայ­ն յայտարարել թէ՝ առանց Փու­թի­նի կա­նաչ լոյ­սին, Ազեր­պայճան պի­տի չհա­մար­ձա­կէր յար­ձա­կիլ Ար­ցա­խի վրայ եւ 2020-ի 44-օրեայ պա­տերազ­մը չսկսէր։ Աւե­լի սուր ար­տա­յայ­տութիւն մը եւս ու­նե­ցաւ յայտնե­լով, թէ Ռու­սաստան Ար­ցա­խը յանձնեց Ազեր­պայճա­նին։ Իսկ նկա­տի առ­նե­լով Ֆրան­սա­յի կող­մէ Հա­յաս­տա­նին նոր Caesar հրե­տանիի վա­ճառ­քին առ­թիւ Ռու­սաստա­նի եւ Ազեր­պայճա­նի թշնա­մական յա­յտա­րարու­թիւննե­րը, ըստ որոնց իբրեւ թէ Ֆրան­սա հայ-ազե­րական պա­տերազմ կը հրահ­րէ, Ար­մէն Գրի­գորեան նշեց որ Ռու­սաստան մին­չեւ օրս Հայաստանին մատակարարած է միայն 10 տո­կոսը այն զի­նա­մ­թեր­քին որուն փոխարժէքը ար­դէն վճա­րուած է (400 մի­լիոն տո­լար)։ Շատ ծանր ամ­բաս­տա­նու­թիւններ, որոնք շատ խո­ր կերպով եւ ուղղակի կը մե­ղադ­րեն Ռու­սաստանը, որ միշտ ինքզինք ցու­ցադրած է իբ­րեւ գլխա­ւոր պաշտպա­նը Հա­յաս­տա­նի, անոր անվտան­գութեան մե­ծագոյն երաշ­խա­ւորը Օս­մա­նեան կայ­սրութեան շրջա­նէն։ 

Շա­տերու համոզումով՝ Հա­յաս­տա­նի անվտան­գութեան մե­ծագոյն պա­տու­հասնե­րը եկած են հա­յու­թեան՝ Ռու­սաստա­նէն ան­հիմն անվտան­գա­յին սպա­սումնե­րէն։ Նշենք միայն երեք կա­րեւոր դրուագներ՝ 

– Հա­մաշ­խարհա­յին Ա. պա­տերազ­մի ըն­թացքին բոլ­շե­ւիկ­եան յե­ղափո­խու­թեան պատ­ճա­ռով ռու­սա­կան բա­նակի նա­հան­ջը Թուրքիոյ պա­տերազ­մի ճա­կատէն. 

– Առա­ջին հան­րա­պետու­թեան շրջանին, 1920-էն սկսեալ ռուս-թրքա­կան դա­շին­քի պատ­ճա­ռով ան­կախ Հա­յաս­տա­նի տա­րած­քի կէ­սին կո­րուստը ի շահ Թուրքիոյ. 

– Սո­վետա­կան կար­գե­րու հաս­տա­տման շրջանին Ար­ցա­խի՝ Ազեր­պայճա­նի վար­չա­կան են­թա­կա­յ­­­ու­թեան յանձնումը։ Եւ 2020-ի պա­տե­­րազ­մին Ռու­սաստա­նի մի­ջոցով Ար­ցա­խի ամբողջական յանձնու­մը Ազեր­պայճա­նին։

Հա­յաս­տա­նի, Թուրքիոյ եւ Ազեր­պայճա­նի փոխ­յա­րաբե­րու­թիւն­­նե­րու պա­րագա­յին՝ ջար­դե­րէն ի վեր եր­կու կող­մերուն հա­մար ալ ստոյգ է թշնա­մական հան­գա­ման­քը։ Սա­կայն, Ռու­սաստա­նի պա­րագա­յին՝ եր­կու կողմերն ալ դա­րաւոր բա­րեկա­մու­թեան խօ­սոյթ մը զար­գա­ցու­ցած են, բայց Ռու­սաստա­ն միշտ մնա­լով կայ­սե­րական եւ Հա­յաս­տա­ն՝ են­թա­կայի դիրքով փոխ­յա­րաբե­րու­թեան մէջ, նոյ­նիսկ Սո­վետա­կան միու­թեան ժամանակաշրջանին։ Սա­կայն, ահա 2020-ի 44-օրեայ պա­տերազ­մին եւ Սեպ­տեմբեր 2023-ի Ար­ցա­խի ցե­ղային զտու­մին առ­թիւ, հայ-ռու­սա­կան յա­րաբե­րու­թեանց կեղծ բնոյթը ջու­րի երես ելաւ։ Ռու­սա­կան կող­մը սկսաւ ամբաստանել հայաստանեան իշխանութիւնները դէպի Արեւմուտք հակելու մեղա­դրանքով եւ Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թիւննե­րն ալ վեր­ջա­պէս քա­ջու­թիւնը ու­նե­ցան բա­ցէ ի բաց մատնացոյց ընելու ռուսական երկ­դիմի կեցուածքը։ Բո­լոր անոնք որոնք թաւ­շեայ յե­ղափո­խու­թեան կը վե­րագ­րեն Հա­յաս­տա­նի հան­դէպ Ռու­սաստա­նի դիր­քո­րոշու­մի փո­փոխու­թիւնը չա­րաչար կը սխա­լին։ Նոյ­նիսկ Սերժ Սարգսեան 2016-ի 4-օրեայ պա­տերազ­մի աւար­տին օդա­նաւով Հա­յաս­տան վե­րադար­ձին, լրագ­րողնե­րու հետ հար­ցազրոյ­ցի ընթացքին յայ­տա­րարած էր, որ Ռու­սաստա­ն իբր դաշ­նա­կից այն չէ, ինչ որ Թուր­քիան է իբր դաշ­նա­կից Ազեր­պայճա­նին։ Այդ առ­թիւ էր որ ան նաեւ յայ­տա­րարած էր, թէ Ռու­սա­սատա­ն Հա­յաս­տա­նին 80-ակա­նի զէն­քեր մա­տակա­րարած է։ Այդ ժա­մանա­կաշրջա­նէն ետք հայ հա­սարա­րակա­կան մտայ­նութեան մէջ հա­կառու­սա­կան դիր­քո­րոշումնե­րը ուռճացան։

Ռու­սաստա­նի քա­ղաքա­կան ղե­կավա­րու­թիւնը ան­թա­քոյց կեր­պով բազ­միցս արտայայտուած է Հա­յաս­տա­նի գործող իշ­խա­նու­թեան տա­պալու­մին ի նպաստ։ Իսկ ներ­կա­յիս, Անվտանգութեան խորհուրդի քար­տուղա­րի վերո­նշեալ յայ­տա­րարու­թիւններէն ետք, Ռու­սաստա­նի Հա­յերու մի­ու­թեան նա­խագահ Արա Աբ­րա­համեան յայ­տա­րարած է, որ Հա­յաս­տա­նի անվտան­գութեան գլխա­ւոր սպառ­նա­լիքը Փա­շինեանն է ու անոր կա­ռավա­րու­թիւնը։ 

Այս բո­լորին դի­մաց ԱՄՆ-ու Ար­տաքին գործոց նախա­րա­րու­թիւ­նը շատ հե­տեւո­ղական կեր­պով հե­տամուտ է Ազեր­պայճա­նը ստի­պելու որ ան­պատճառ մին­չեւ Կլի­մայի COP29-ի հա­մաժո­ղովը, Հա­յաս­տա­նի հետ խա­ղաղու­թեան դա­շին­քը ստո­րագ­րէ։ Եւ վերջնա­կանա­պէս Ռու­սաստա­նի ազ­դե­ցու­թիւնը կտրե­լու հա­մար Հա­րաւա­յին Կով­կա­սէն եւ Մի­ջին Ասիայէն, ԱՄՆ-ու Ար­տաքին գործոց նա­խա­րա­րու­թեան՝ Եւ­րո­պայի եւ Եւ­րա­սիոյ հետ յա­րաբե­րու­թիւննե­րու պատասխանատու փոխնա­խարար Օ՚Պրա­յընի տա­րա­ծաշրջան կատարած վերջին այ­ցե­լու­թեան յստակ դարձաւ որ ԱՄՆ-ու հա­մար էական է հա­ղորդակցութեան ուղիներու բա­ցու­մը Մի­ջին Ասիայէն մին­չեւ Թուր­քիա ու Մի­ջերկրա­կան, անց­նե­լով Ազերպայճա­նէն ու Հա­յաս­տա­նէն։ 

Իսկ Ազեր­պէյճան որ­պէսզի դան­դաղեց­նէ այս գոր­ծընթա­ցը, յայ­տա­րարեց խորհրդա­րանա­կան արտակարգ ընտրու­թիւններ, որոնք տե­ղի պի­տի ու­նե­նան Սեպ­տեմ­­բե­րին։ Այնուհետեւ ալ պի­տի կա­յանան ԱՄ­Ն-ու նա­խագա­հական ընտրու­թիւննե­րը, որոնք կրնան յե­ղաշրջել ԱՄ­Ն-ու ներկայ կա­ռավա­րու­թեան ծրագ­րերը։     

Ժ.Չ. ■