Կապանի մէջ Յունիս 25-ին  մեծ շուքով տօնած են միջնադարեան Վահանավանքի 1111-ամեակը։ Օրուան առթիւ կազմակերպուած է ուխտագնացութիւն։ 

Կապանի համայնքի ղեկավար Գէորգ Փարսեանի գլխաւորութեամբ հոգեւոր պետերը, հաւատացեալ ժողովուրդը Կապանէն աւելի քան 8 քմ. քալելով հասած են 10-րդ դարու կառոյց՝ Վահանավանքի շրջափակը։  Սիւնեաց թեմի առաջնորդական տեղապահ Մակար վրդ. Յակոբեան մատուցած է պատարագ, կատարուած է Անդաստանի կարգ։

Վանական համալիրի հազարամեայ պատմութեան ծանօթանալու, հոգեւոր այս կարեւոր իրադարձութեան մասնակից ըլլալու համար  Հանրապետութեան տարբեր վայրերէն քաղաքացիները ժամանած են Կապան։ Գէորգ Փարսեան, ողջունելով ներկաները նշած է, որ Վահանավանքը թէ՛ համայնքային, եւ թէ՛ Սիւնեաց աշխարհի կեանքին մէջ կարեւոր դերակատարութիւն ունի:

“Ժառանգել ենք այնպիսի հարստութիւն, որը մեր տարածաշրջանի հայկական կենսագրութեան պատմական փաստն է։ Թշնամին ակնյայտօրէն խեղաթիւրելով պատմական փաստերը՝  չի դադարում  կասկածի տակ դնել նաեւ Սիւնիքի հայկական լինելը։ Մէկ անգամ չէ, որ մեր հարեւանները յոխորտացել են այս թեմայով՝ մասնաւորապէս օգտագործելով «Զանգեզուրը Ադրբեջանի պատմական հողերն են» եզրոյթը։ Մինչդեռ, Վահանավանքի վանական համալիրն այն վառ ապացոյցներից է, որ այս տարածաշրջանը հնագոյն քաղաքակրթութեան օջախ է, որտեղ Հայերը պատմականօրէն ապրել են դեռեւս այն ժամանակներից ի վեր, երբ Ադրբեջանցիները որպէս ազգ գոյութիւն չեն ունեցել”,– ընդգծած է Փարսեան։

Կապանի շրջանային կոմիտէի առաջին քարտուղար Ռոլանդ Ղոնեան դիտել տուած է, թէ ինք Վահանավանքի վերականգնման աշխատանքներուն լաւատեղեակ է։

“Ցանկանում եմ խօսել այն մարդկանց մասին, ովքեր իրենց կեանքը նուիրեցին այդ Սուրբ գործին։ 1960-ական թուականերին այստեղ սկսեցին իրականացուել պեղումներ. հնագիտական արշաւախմբի ղեկավարը փրոֆ. Գրիգոր Գրիգորեանն էր, ով  իր ամբողջ գործունէութիւնը նուիրեց Վահանավանքին։ Այդ ժամանակ հողազանգուածի մէջ թաղուած վանական համալիրի կամարներն էին միայն յուշում, որ այստեղ պատմական յուշարձան կայ”,– ըսած է ան։

Պատմաբան Գրիշա Սմբատեան, որ օրին մասնակցած է Վահանավանքի մէջ կատարուած պեղումներուն, յայտնած է, թէ այդ պեղումները փարատեցին կասկածները, խորացաւ վստահութիւնը պատմիչներու վկայութիւններու հանդէպ, յատկապէս՝ Ստեփանոս Օրբելեանի, որ գրած է, թէ «Վանքի բակը թաղուած են Աղուանքի եւ Բաղքի թագաւորներ եւ թագուհիներ»:

“Հիմա արդէն մենք տեսնում ենք գաւիթում, սիւնասրահում եւ բակում ամփոփուած  Հայոց հողի վրայ մեր թագաւորներին, թագուհիներին, իշխանազուններին, Սիւնիքի հզօրագոյն նախարարական տան ժառանգներին”,– ըսած է Սմբատեան:

Երաժշտագէտ-միջնադարագէտ Մհեր Նավոյեան ալ ընդգծած է, թէ այսօր միայն յուշարձանի վերակերտման տարեդարձ չէ, նմանօրինակ միջոցառումները մեր օրերուն կրկին կ՚իմաստաւորուին ամէնէն անսպասելի տեսանկիւններով։

“Այն ինքնութեան, նորոգութեան խորհրդանիշ է։ Մեր հանրային կեանքը խարխլուած է, ցաւօք սրտի, ինքնութենական հարցերը ամենասուր ձեւով են կանգնում մեր առջեւ: Վահանավանքի 1111-ամեակը նորից ազգահաւաքի, հանրութիւնը հաւաքելու մի առիթ է”,– ըսած է ան։

Տօնակատարութիւնը աւարտած է մատաղի հիւրասիրութեամբ: Տօնական օրը իրենց կատարումներով գեղեցկացուցած են «Գեղարդ» երգչախումբը, ազգային երգ ու պարով հանդէս եկած են Կապանի Մշակոյթի կեդրոնի ստեղծագործական խումբերը։

Վահանավանքը միջնադարեան վանական համալիր է։  Հիմնադրուած է Բաղք գաւառի իշխան Ձագիկի որդի Վահանի կողմէ, ուրկէ ալ վանքին անունը։ Վանական համալիրի առաջին կառոյցը՝ Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցին, կառուցուած է 911-ին, աւելի ուշ՝ 11-րդ դարու երկրորդ կիսուն Վահանավանքի մօտ շինուած են նոր կառոյցներ, մեծ եկեղեցիէն 25 մեթր հեռու կառուցուած է աւելի փոքր եկեղեցի՝ Սուրբ Աստուածածինը։

Վանքը ունեցած է շուրջ 100 միաբան, կից գործած է վանական դպրոցը։ 10-րդ դարու կառոյցի տարածքին կը գտնուին Վահան իշխանի, Սահակ Սեւադա Բ.-ի, Սոփի թագուհիի, Սիւնիքի գահերէց իշխան Աշոտի, անոր թագակիր որդիներ Սմբատ Բ.-ի եւ Գրիգոր Ա.-ի, ինչպէս նաեւ՝ Սիւնիքի թագաւորութեան մնացեալ չորս թագաւորներու, Վաչագան իշխանի մայր՝ Խաշուշի գերեզմանները։