Ասատի վար­չա­կար­գին տա­պալու­մէն աւե­լի քան երեք շա­բաթ անց` երկրին եր­բեմնի մե­կու­սա­ցեալ մայ­րա­քաղա­քը` Դա­մաս­կոս, կար­ծէք նոր շունչ ստա­ցած է հի­մա։ Ար­դէն դի­ւանա­գիտա­կան ար­տա­կարգ եռու­զեռ մը կը տես­նուի այնտեղ։ Գրե­թէ ամէն օր օտար բարձրա­մակար­դակ պա­տուի­րակու­թիւններ կը ժա­մանեն հոն` նոր իշ­խա­նու­թեանց զօ­րակ­ցութիւն յայտնե­լու, դի­ւանա­գիտա­կան կա­պեր վե­րահաս­տա­տելու, դես­պա­նատու­ներ վե­րաբա­նալու…։

12 տա­րիէ աս­դին Սու­րիա կ՚ապ­րէր կա­տարեալ մե­կու­սա­ցում մը։ Նոյ­նիսկ սահ­մա­նակից եր­կիրներ կռնակ դար­ձուցեր էին իրեն։ Ան­դադար Դա­մաս­կոս կ՚եր­թե­ւեկէին լոկ իրան­ցի եւ ռուս պե­տական֊զինուո­րական դէմ­քեր, քա­նի որ եր­կի­րը յանձնուած էր անոնց «հո­գատա­րու­թեան»…։

Այժմ իրա­վիճա­կը յե­ղաշրջուած է հիմ­նո­վին։

Անցնող եր­կու շա­բաթ­նե­րուն Դա­մաս­կոս հիւ­րընկա­լեց Թուրքիայէն, Միացեալ Նա­հանգնե­րէն, ՄԱԿ-էն, Յոր­դա­նանէն, Իրա­քէն, Քա­թարէն, Քուէյ­թէն, Լի­պիայէն, Ուքրա­նիայէն եւ… Ազերպայ­ճա­նէն բարձրաս­տի­ճան ներ­կա­յացու­ցիչներ։ Կը խօ­սուի երկկող­մա­նի բազ­մաբնոյթ ծրագ­րե­րու մա­սին։

Ներ­քին ճա­կատը նոյնքան «տաք» է ու կ՚եռե­ւեփի։ Դեռ եր­կի­րը վի­րաւոր է ան­շուշտ եւ կը դի­մագ­րա­ւէ բազ­մաբնոյթ մար­տահրա­ւէր­ներ։ Նախ­կին վար­չա­կար­գին կոյր ռմբա­կոծումնե­րը աշ­խարհագ­րա­կան շատ լայն քար­տէ­սի մը վրայ հա­մատա­րած քան­դումներ եւ աւե­րակոյ­տեր թո­ղած են։ Օտար 3 եր­կիրներ` Իս­րա­յէլ, Միացեալ Նա­հանգներ եւ Թուրքիա զի­նական ու­ժեր կը պա­հեն Սու­րիոյ հո­ղերուն վրայ, իսկ քրտա­կան զի­նեալ ջո­կատ­ներ կը վե­րահսկեն երկրին հիւ­սիս֊արե­ւելեան շրջան­նե­րը եւ տե­ւական բա­խու­մի մէջ են Թուրքիոյ կող­մէ հո­վանա­ւորուող զի­նեալ խմբա­ւորումնե­րու հետ…։

Հայ­կա­կան ճա­կատի վրայ տա­րեվեր­ջի ու­շագրաւ լու­րը նոր իշ­խա­նու­թեանց եր­կու ներ­կա­յացու­ցիչնե­րու պաշ­տօ­նական այցն էր Հա­լէպի հա­յոց Ազգ. առաջ­նորդա­րան, Եր­կուշաբ­թի, Դեկ­տեմբեր 30-ին, Լա­տին հա­մայնքի Հան­նա Ճալ­լուֆ եպիս­կո­պոսին ըն­կե­րակ­ցութեամբ։

Եր­կու երի­տասարդ պա­տուի­րակ­նե­րը` Մու­համմէտ Մու­սաթթաթ եւ Լուէյ ալ-Սէյ­յէտ, առաջ­նորդա­րանի դահ­լի­ճին մէջ մէկ­տե­ղուե­ցան Բե­րիոյ Հա­յոց թե­մի առաջ­նորդ Մա­կար արք. Աշ­գա­րեանի ու թե­մական իշ­խա­նու­թեանց ներ­կա­յացու­ցիչնե­րուն հետ։ Անոնք տե­ղեկու­թիւններ ստա­ցան թե­մին կա­ռոյ­ցին, վար­չա­կան ու կրթա­կան գոր­ծունէու­թեան եւ սու­րիահա­յու­թեան տե­ղաբաշ­խումին մա­սին։ 

Զրու­ցա­կից­նե­րը մտքե­րու փո­խանա­կում ու­նե­ցան նաեւ շու­տով գու­մա­րելի սու­րիական ազ­գա­յին հա­մընդհա­նուր հա­մագու­մա­րին մա­սին, որ կը խոս­տա­նայ մէկ­տե­ղել երկրին բաղ­կա­ցու­ցիչ բո­լոր տար­րե­րը եւ գծել Սու­րիոյ ապա­գային տե­սական հե­ռան­կարնե­րը։

Այս հան­դի­պու­մէն ըն­դա­մէնը 24 ժամ ետք, Երեք­շաբթի, Դեկ­տեմբեր 31-ին, առաջ­նորդ Մա­կար արք. Դա­մաս­կոս մեկ­նե­ցաւ ու միանա­լով քրիս­տո­նեայ հո­գեւոր պե­տերու մե­ծաթիւ խումբի մը (շուրջ 40 հո­գի)` մաս­նակցե­ցաւ նոր իշ­խա­նու­թեան գլխա­ւոր պետ Ահ­մէտ Շար­հի հետ կա­յացած ընդլայ­նուած հան­դի­պու­մի մը։ Ասո­րի, յոյն, լա­տին եւ աւե­տարա­նական հա­մայնքնե­րու հո­գեւո­րական­նե­րուն կող­քին` այս տե­սակ­ցութեան մաս­նա­կից էին նաեւ Դա­մաս­կո­սի Հա­յոց թե­մի առաջ­նորդ Ար­մաշ եպիսկ. Նալ­պանտեան եւ Կա­թողի­կէ հա­յոց ժո­ղովրդա­պետ Գէորգ վրդ. Պա­հէեան։

Լրա­տու աղ­բիւրներ այս շատ կա­րեւոր լու­րը տուին ըն­դա­մէնը մէկ-եր­կու նա­խադա­սու­թեամբ։ Բայց լու­սանկար­նե­րը պեր­ճա­խօս էին, եւ ակնյայտ էր որ հան­դի­պու­մը «պատ­մա­կան» էր։ Հա­լէպի Ասո­րի ուղղա­փառ հա­մայնքի առաջ­նորդ Պութրոս Քա­սիս սրբա­զանը յայտնեց, թէ «քրիս­տո­նեայ հա­մայնքա­պետե­րը Սու­րիոյ ղե­կավա­րին յայտնե­ցին գոր­ծակցե­լու իրենց պատ­րաստա­կամու­թիւնը, մինչ հրա­մանա­տար Շար­հէն կը լսէին դրա­կան խօս­քեր, որոնք յստակ պատ­կե­րացում մը կ՚ու­րուագ­ծէին երկրին ապա­գային նկատ­մամբ»։

Տա­րին կը փա­կուէր ա՛յս հան­դի­պու­մով, բայց Նոր տա­րուան առա­ջին օրը իր հետ կը բե­րէր ու­շագրաւ պա­րագայ մը։

Ար­դա­րեւ, Ամա­նորի առ­թիւ, Յոյն ուղղա­փառ հա­մայնքի պատ­րիար­քը` Եու­հաննա Ժ. (նստա­վայ­րը` Դա­մաս­կոս), Յու­նուար 1-ի Տա­րեմու­տի իր պատ­գա­մին մէջ կա­րեւոր անդրա­դար­ձումներ ու­նե­ցաւ սու­րիական իրա­դար­ձութեանց մա­սին։

Դա­մաս­կո­սի պատ­րիար­քա­նիստ տա­ճարէն ներս պա­տարա­գի ըն­թաց­քին ար­տա­սանած իր խօս­քին մէջ` պատ­րիար­քը նախ յի­շեցուց որ քրիս­տո­ն­եանե­րը եկուոր­ներ չեն Սու­րիոյ մէջ, այլ 2000 տա­րուան բնիկ­ներ։ Յե­տոյ ան ող­ջունեց Ահ­մէտ Շար­հը եւ դի­տել տուաւ որ ի սկզբա­նէ ձեռք եր­կա­րեցին նոր ղե­կավա­րին, բայց առ այ­սօր ան­մի­ջական հա­ղոր­դակցու­թիւն մը չշօ­շափե­ցին ան­կէ։ “Մեր Ս. Աթո­ռը այս հայ­րե­նիքին շարք մը նա­խագահ­նե­րը հիւ­րընկա­լած է իր եր­դի­քին տակ. այս տու­նը բաց է նաեւ հրա­մանա­տար Շար­հի առ­ջեւ”,– ըսաւ պատ­րիար­քը եւ ափ­սո­սանք յայտնեց որ ազ­գա­յին ընդհա­նուր հա­մագու­մա­րին սե­մին` տա­կաւին ո՛չ ոք հա­ղոր­դակցած է իրենց հետ։

Պատ­րիար­քը այս առ­թիւ դի­տար­կումներ կա­տարեց նաեւ պատ­մութե­նէն։ Ոգե­կոչեց իր նա­խորդնե­րէն Կրե­կորիոս Հատ­տատ պատ­րիար­քը, որ ազ­գա­յին ան­շեղ դիրք մը որ­դեգրած էր 1920-ին, ֆրան­սա­կան գա­ղու­թա­րար իշ­խա­նու­թեանց հա­կառակ` գոր­ծակցե­լով արա­բական ազ­գայնա­կան հո­սանքնե­րուն հետ։ 

Յոյն ուղղա­փառաց պատ­րիար­քին վե­րոն­շեալ ակ­նարկու­թիւննե­րը ար­ձա­գանգ գտան զա­նազան հար­թակնե­րու վրայ, մա­նաւանդ որ պա­տա­րագն ու քա­րոզը ու­ղղակի հաղորդումով ամ­բողջո­վին կը սփռուէին լի­բանա­նեան շարք մը կա­յան­նե­րու կողմէ։

Լ. Շ. ■