Արցախի Հայոց թեմի հաղորդագրութիւնը

«Աղուանից եկեղեցւոյ պատմութեան ու ցեղային պատկանելութեան հիմնահարցերը 20-րդ դարի առաջին տասնամեակներից ի վեր եւ յատկապէս վերջին շրջանին եղել ու շարունակում են մնալ տարբեր երկրների գիտնականների ուշադրութեան կենտրոնում: Տպագրուել են բազմաթիւ աշխատութիւններ, մենագրութիւններ, ժողովածուներ, յօդուածներ, կազմակերպուել են բազմաթիւ միջազգային գիտաժողովներ, որտեղ ներկայացուել են Աղուանից եկեղեցւոյ գործունէութեան առնչուող տարաբնոյթ հիմնահարցեր, ներառեալ՝ ցեղային պատկանելութեան հարցը՝ թէ՛ մակերեսային, թէ՛ խոր մեկնաբանութիւններով ու տարաբնոյթ հիմնաւորումներով: Կարեւոր է ընդգծել այն փաստը, որ բոլոր ուսումնասիրութիւնների համար էական հիմք են հանդիսացել մասնաւորապէս հայկական սկզբնաղբիւրները, ինչն էլ միանգամայն պարզ ու տրամաբանական է։ Սակայն ստիպուած ենք արձանագրել, որ երբեմն հէնց սկզբնաղբիւրների օգտագործման գործընթացում թոյլ են տրուել նաեւ գիտական ոչ-համարժէք ու պատշաճ մօտեցումներ, որոնք առաւելապէս պայմանաւորուած են քաղաքական հանգամանքներով: 

Զաւեշտականը, թերեւս, յիշեալ սկզբնաղբիւրների նպատակային խեղաթիւրումներն են: Այս առումով անգերազանցելի են ադրբեջանցի պատմաբանները, ովքեր իրենց քաղաքական շահերով պայմանաւորուած, կամայականօրէն օգտագործելով դրանց տարբեր թարգմանութիւնները, ոչ միայն խառնաշփոթ են ստեղծել ինչպէս Աղուանից եկեղեցւոյ, այնպէս էլ ողջ Արեւելեան Այսրկովկասի պատմութեան շուրջ, այլեւ իրենց յօրինած հակագիտական, ամբողջովին հիմնազուրկ “պատմութիւններով” պատմագիտութեան անուան տակ ողողել են տարբեր գիտական, տեղեկատուական, քարոզչական հարթակները, ինչն էլ բացասական ազդեցութիւն է ունեցել, ունենում եւ շարունակաբար ունենալու է ժողովուրդների յարաբերութիւնների վրայ՝ իրենց քաղաքական անհաճոյ հետեւանքներով։ 

Վատիկանի “L’Osservatore Romano” պաշտօնաթերթում վերջերս հրապարակուած յօդուածը (հեղինակ՝ Ռոսելլա Ֆապիանի) ադրբեջանական քարոզչամեքենային մատուցուած ակնյայտ ծառայութիւններից է՝ տարածաշրջանի եւ նրա բնիկ հայ ժողովրդի ստեղծած հոգեւոր-մշակութային ժառանգութեան իրական պատմութեան ամբողջովին կեղծ ու հիմնազուրկ ներկայացման հերթական փորձ: 

Այցելելով Ադրբեջան եւ մասնաւորապէս ներկայիս բռնագրաւուած Արցախի Հանրապետութեան տարածք՝ հեղինակը, Ադրբեջանի քիմքին համապատասխան, ջանացել է նոր շունչ հաղորդել այդ երկրի կողմից մոգոնուած հայկական մշակութային արժէքների “աղուանական ծագումնաբանութեան առասպելին”: Նման քարոզչանիւթը հրապարակելուց առաջ հեղինակը, ի հարկէ, եթէ նպատակ ունենար ոչ թէ պատուիրուած տեսութիւններ մոգոնելու, այլ իր այցելած վայրերի իրական պատմութիւնը ներկայացնելու, նախ պէտք է փորձէր գոնէ հպանցիկ ծանօթանալու ընդամէնը ամիսներ առաջ տեղի ունեցած քաղաքական իրադարձութիւններին, դրանց դրդապատճառներին, այնուհետեւ իր այցելած եւ մատնանշած Դադիվանքի, Գանձասարի, Խաթրավանքի իրական պատմութեան, նրանց պատերին ու շրջակայքին սփռուած տասնեակ հարիւրների հասնող արձանագրութիւններից գոնէ մէկ-երկուսի բովանդակութեանը, կամ փորձէր հասկանալ, թէ դրանք ի՛նչ լեզուով են գրուած, կամ ինչո՛ւ են հէնց հայերէն լեզուով գրուած: Այս դէպքում միգուցէ ներքին խիղճն ու բարոյականութիւնը թոյլ չտային նմանատիպ պատմութիւններ յօրինել եւ քրիստոնէական արժէքների բնոյթին ու բովանդակութեան հակասող յօրինուածքներ ձեւակերպել եւ հրապարակել: 

Նման կեղծ ու անհիմն քարոզչութիւնը բուռն կերպով դատապարտելի ու անյարգալից վերաբերմունքի դրսեւորում է ոչ միայն հայ ժողովրդի, նրա հոգեւոր կառոյցը հանդիսացող Հայ Առաքելական եկեղեցւոյ բազմադարեան պատմութիւն, հոգեւոր ու գաղափարաքաղաքական հարուստ կենսագրութիւն ունեցող նշանաւոր հոգեւոր-մշակութային կենտրոնների, այլեւ ընդհանրապէս համաշխարհային քրիստոնէական քաղաքակրթութեան պատմութեան նկատմամբ»,–  մասնաւորապէս նշուած է Արցախի Հայոց թեմի հրապարակած հաղորդագրութեան մէջ։