Ապրիլ 26-ին, Աղ­դա­մի մէջ, 44-օրեայ պա­տերազ­մի հրա­դադա­րի վե­րահսկո­ղու­թեան ռուս-թուրք միացեալ կեդ­րո­նի փակ­ման արա­րողու­թեան ըն­թացքին ռուս հրա­մանա­տար գե­ներալ-գնդա­պետ Սեր­կէյ Իսթրա­քով շնոր­հա­ւորեց ռուս-թուրք-ազե­րի եր­րորդու­թեան կա­տարած հա­մատեղ աշ­խա­տան­քը, նշե­լով՝ «Ռու­սաստա­նի պաշտպա­նու­թեան նա­խարա­րի եւ գլխա­ւոր շտա­բի պե­տի անու­նով շնոր­հա­կալու­թիւն կը յայտնեմ երեք եր­կիրնե­րու զի­նուո­րական­նե­րուն, որոնք յա­ջողութեամբ կա­տարեցին իրենց պարտականութիւնը՝ Հա­րաւա­յին Կով­կա­սի մէջ, յա­նուն խա­ղաղու­թեան։ Յոյ­սով եմ, որ մենք կը շա­րու­նա­կենք յա­ջողու­թեամբ զար­գացնել միջ­պե­տական յա­րաբե­րու­թիւննե­րը»։ Ան աւել­ցուցած է նաեւ որ Ազեր­պէյճան-Ռու­սաստան յա­րաբե­րու­թիւննե­րը կը զար­գա­նան բա­րեկա­մու­թեան եւ բա­րիդ­րա­ցիու­թեան ճա­նապար­հով, կ՚իրա­կանա­ցուին մեծ տնտե­սական ծրագրեր տար­բեր ոլորտնե­րու մէջ։ Ոչ մէկ ակ­նարկ Ար­ցա­խի շրջա­փակման, ցե­ղային մաք­րա­գոր­ծման… 

Ռու­սա­կան խա­ղաղա­պահ զօ­րա­գունդին Ար­ցա­խէն մեկնումի արա­րողու­թեան ըն­թացքին ռուս հրա­մանա­տարին յայ­տա­րարու­թիւնը ցոյց կու տայ Ալիեւի ամ­բողջա­կան յաղ­թա­նակը Ար­ցա­խի մէջ։ Միաժա­մանակ, ան կ՚ամ­րագրէ նաեւ Արեւմտեան եր­կիրնե­րու ռու­սա­կան զօր­քե­րը հա­րաւա­յին Կով­կա­սէն հե­ռաց­նե­լու ռազ­մա­վարու­թեան յա­ջողու­թիւնը, որուն գի­նը վճա­րեց հա­յու­թիւնը, Ար­ցախի կորուստով եւ ար­ցա­խահա­յու­թեան հայ­րե­նազրկումով։

Մինչ այդ, Հա­յաս­տան – Ազեր­պայ­ճան սահ­մա­նազա­տու­մը ըն­թացք առաւ, ճիշդ է՝ ազերպայճանական սպառ­նա­լի­քի տակ։ Ար­դէն 10-12 քմ. եր­կա­րու­թեամբ սահ­մա­նազա­տում կա­տարուած է Հա­յաս­տա­նի հիւ­սիս-արե­ւել­քը՝ Տա­ւու­շի եւ Ղա­զախի շրջան­նե­րուն մէջ, խորհրդա­րանա­կան եւ ոչ-խորհրդա­րա­նա­կան կարգ մը կու­սակցու­թիւննե­րու եւ Հայ առա­քելա­կան եկե­ղեց­ւոյ ընդդի­մու­թեան պայ­մաննե­րուն տակ։ Վար­չա­պե­տը ար­դէն ամի­սէ մը ի վեր կը նա­խա­պատ­րաստէր հո­ղը Տա­ւու­շի շրջա­նի չորս գիւ­ղե­րու՝ Բա­ղանիսի, Բեր­քա­բերի, Ոս­կե­պարի, Կի­րանցի բնակ­չութեան հետ տե­սակցնե­լով, հա­մոզե­լու զա­յն, որ սահ­մա­նազա­տու­մը այ­լընտրանք չու­նի։ 

Մին­չեւ հի­մա ոչ մէկ ար­տա­քին ուժ կրցած է կա­սեց­նել ազե­րական սահ­մա­նային յար­ձա­կում մը։ Ինչպէս որ ոչ մէկ գեր­տէ­րու­թիւն յաջողած է կա­սեց­նել Ար­ցա­խի շրջա­փակու­մը, ցե­ղային մաք­րա­գոր­ծումը, 120.000 հոգիի տարա-

գ­րու­մը իրենց պա­պենա­կան հո­ղերէն։ Եւ 2020-էն մին­չեւ այ­սօր ոչ մէկ եր­կիր, մի­ջազ­գա­յին կա­ռոյց, ուժ կամ դա­տարան կրցաւ Ալիեւին պար­տադրել, որ ռազ­մա­գերի­ները յանձնէ եւ դադ­րեցնէ ուժի կի­րար­կման իր մար­տա­վարու­թիւնը։ 

Ու­րեմն, Հա­յաս­տան այ­լընտրանք չու­նի, քան կառ­չիլ մի­ջազ­գա­յին օրէն­քին, 1991-ին Ալ­մա­թիի հռչա­կագ­իրի հի­ման վրայ Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խացու­մը հաս­տա­տող ու անոր վար­չա­կան սահ­մաննե­րը հաս­տա­տող փաս­տա­թուղթին, յու­սա­լով որ գեր­տէ­րու­թիւննե­րը Ալիեւին կը պար­տադրեն այդ հռչա­կագի­րէն բխող պար­տա­ւորու­թիւննե­րուն գոր­ծադրու­մը, միաժամանակ քաջ գիտ­ակցելով որ Ռու­սաստան-Ազեր­պայճան ռազ­մա­վա­րա­կան դա­շինք կնքած են եւ այդ եր­կու եր­կիրնե­րը միշտ պիտի փոր­ձեն սահ­մա­նային լա­րումներ գրգռել, պա­տե­րազմ հրահ­րել, Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թիւնը թու­լցնե­լով՝ զայն իրենց են­թա­կայ դարձնե­լու հա­մար։

Արեւ­մուտքը, յատ­կա­պէս ԱՄՆ, Եւ­րո­պա, Գեր­մա­նիա, Ֆրան­սա… հե­տեւո­ղական ճնշումներ կը բա­նեց­նեն Ազեր­պայճա­նի վրայ, որ ան շա­րու­նա­կէ սահ­մա­նազատ­ման գոր­ծընթա­ցը։ Պաքու կը թաքցնէ իր մտադ­րութիւ­նը։ Կը ջա­նայ խու­սա­փիլ Ալ­մա­թիի հռչա­կագի­րի հի­ման վրայ սահ­մա­նազա­տու­մի գոր­ծընթաց սկսե­լէ, խուսափելով Արեւ­

մըտեան պե­տու­թիւննե­րուն նկատ­մամբ իր յանձնա­ռու­թե­նէն։ Ասոր լաւագոյն փաստը Ազերպայճանի Արտաքին գոր­ծոց նախարար Պայ­րա­մովի այն յայ­տա­րարութիւնն է, թէ՝ «Երե­ւանի հետ փո­խադարձ ըն­դունե­լի ար­դիւնքնե­րու հաս­նե­լու հա­մար լա­ւագոյն ճամ­բան երկկող­մա­նի բա­նակ­ցութիւններն են»։ 

Այս լա­րուած իրա­վիճա­կը մղած է վար­չա­պետ Նի­կոլ Փա­շինեանը արա­գաց­նե­լու սահ­մա­նազա­տման գոր­ծըն­թա­ցը, Արեւմտեան պե­տու­թիւննե­րու նե­ցու­կով։ Այս առ­թիւ Հան­րա­յին հեռա­տեսիլէն յայ­տա­րարած է. «Ադրբե­ջանի պա­րագա­յում, մեզ բո­լորիս յայտնի հան­գա­մանքնե­րի պայ­մաննե­րում, պէտք է հնա­րաւո­րինս արագ իրա­կանաց­նել սահ­մա­նազատ­ման գոր­ծընթա­ցը։ Ին­չո՞ւ, որով­հետեւ քա­նի սահ­մա­նազա­տուած չէ, հաս­կա­նալի է, որ հակամարտութեան որո­շա­կի առիթ կա­րող է դառ­նալ եւ այս է պատ­ճա­ռը, որ մենք սկսում ենք առա­ւել մեծ հակամարտութեան վտանգ նե­ր­կայացնող տե­ղերից, որ­պէսզի իրա­դ­րու­թիւ­նը պա­հենք առաւելագոյնս կա­ռա­վա­րելի»։     

Ժ.Չ. ■