Յունուար 24-ին, վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան նախ հանդիպում ունեցած է զուիցերահայ գործարար եւ բարերար Վահէ Կապրաշի հետ, քննարկելով վերջինիս՝ Հայաստանի մէջ իրականացուող տնտեսական ծրագրերուն առնչուող հարցեր։
Յատուկ ուշադրութեան արժանացած է Գիւմրիի մէջ Լոզանի պանդոկային գործարարութեանց դպրոցի մասնաճիւղի հիմնադրման նախաձեռնութիւնը։ Վարչապետը ըսած է, թէ սոյն ծրագիրը մեծ նշանակութիւն ունի զբօսաշրջութեան զարգացման, Հայաստանի միջազգային մրցունակութեան բարձրացման տեսանկիւնէն։
Վահէ Կապրաշ շնորհակալութիւն յայտնած է վարչապետին իր աջակցութեան եւ համագործակցութեան համար՝ աւելցնելով, թէ պիտի շարունակէ ներդրում կատարել Հայաստանի մէջ։ Ան ներկայացուցած է ընթացիկ ծրագրերու մանրամասնութիւնները եւ անդրադարձած իր յառաջիկայ նախաձեռնութիւններուն։
Նոյն օրը Ցիւրիխի մէջ վարչապետը հանդիպում ունեցած է նաեւ զուիցերահայ համայնքի ներկայացուցիչներուն հետ, պատասխանելով զանոնց հետաքրքրող շարք մը հարցերու։
Ան յատկապէս անդրադարձած է Իրական Հայաստանի ռազմավարութեան, Սփիւռքի հետ յարաբերութիւններուն, ինքնութեան պահպանման, երկրի տնտեսական զարգացման, պետական կառավարման համակարգի խնդիրներուն եւ իրականացուող բարեփոխումներուն, Հայաստանի ներքին եւ արտաքին մարտահրաւէրներուն ու զանոնք դիմագրաւելու համար ձեռնարկուող քայլերուն:
Ստորեւ կու տանք կարգ մը մանրամասնութիւններ վերոնշեալ հանդիպումէն.
“Հայոց ցեղասպանութեան թեման, անշուշտ, մեր ինքնութեան անքակտելի մասն է։ Բայց ես ուզում եմ ընդգծել, որ մեզ անհրաժեշտ է վերանայել ոչ միայն այն, թէ ինչպէս ենք ընկալում Հայոց ցեղասպանութիւնը, այլ նաեւ այն, թէ ինչպէս ենք դրա մասին խօսում”,– ըսած է վարչապետը։
Հարցումին, թէ ինչպէ՞ս կը տեսնէ «Հայոց ցեղասպանութեան նիւթի տեղն ու դերը մեր ազգային ինքնութեան եւ պետական քաղաքականութեան մէջ, ինչպէ՞ս կրնանք աւելի արդիւնաւէտ օգտագործել այս հարցը մեր քաղաքական օրակարգին մէջ՝ թէ՛ ներքին, թէ՛ միջազգային մակարդակի վրայ», Փաշինեան պատասխանած է.
“Մենք պէտք է հասկանանք՝ ի՛նչ է տեղի ունեցել եւ ինչո՛ւ է տեղի ունեցել։ Սա ոչ միայն պատմական, այլեւ ռազմավարական հարց է։ Մենք պէտք է փորձենք հասկանալ՝ ինչո՞ւ 1939 թուականին Հայոց ցեղասպանութիւնը միջազգային օրակարգում չի եղել, իսկ 1950-ականներին՝ յայտնուել է։ Ինչպէ՞ս ենք մենք դա ընկալել, ո՞ւմ միջոցով ենք ընկալել եւ ի՞նչ հետեւութիւններ ենք արել”,– ըսած է ան եւ շարունակած.
“1939 թուականին, օրինակ, Հայոց ցեղասպանութիւնը միջազգային օրակարգի վրայ չի եղել։ Պատճառներից մէկն այն է, որ այդ ժամանակ աշխարհն արդէն կանգնած էր նոր պատերազմի շեմին՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի շեմին, եւ այդ համածիրում ցեղասպանութեան հարցը քաղաքական մեծ ուժերի համար առաջնահերթ չէր։ Բայց այստեղ հարց է առաջանում՝ իսկ ինչո՞ւ։ Ինչպէ՞ս եղաւ, որ այն ժամանակ այս թեման լուռ մնաց։
Իսկ արդէն 1950-ականների վերջում եւ 1960-ականների սկզբում տեսնում ենք, որ Հայոց ցեղասպանութեան թեման սկսում է աւելի աշխուժօրէն յայտնուել միջազգային օրակարգում։ Ինչո՞ւ այս փոփոխութիւնը տեղի ունեցաւ։ Ի՞նչ պայմաններ փոխուեցին, որոնք ստիպեցին աշխարհին վերանայել իր դիրքորոշումը։
Այս հարցերը կարեւոր են, քանի որ ցոյց են տալիս, թէ ինչպէ՛ս պատմութիւնը, քաղաքականութիւնը եւ միջազգային յարաբերութիւնները փոխկապակցուած են։ Մենք պէտք է հասկանանք, որ Հայոց ցեղասպանութեան միջազգային ընկալման փոփոխութիւնները պայմանաւորուած էին նաեւ այն բանով, թէ ինչպէս է հայ ժողովուրդը ինքը խօսել իր ցաւի, իր անցեալի մասին եւ ինչ դիրքորոշում է ունեցել։
Ես կարծում եմ, որ մենք պէտք է ուսումնասիրենք այս հարցերը, որպէսզի աւելի լաւ հասկանանք՝ ինչո՛ւ որոշակի ժամանակահատուածներում մեր պատմութիւնը լուռ է մնացել, իսկ որոշ ժամանակահատուածներում դարձել է աւելի լսելի։ Սա նաեւ կարեւոր է հասկանալու համար, թէ ինչ ռազմավարութիւն պէտք է կիրառենք այսօր՝ մեր պատմական ցաւը միջազգային օրակարգի կարեւոր մաս դարձնելու համար։
Մենք պէտք է աւելի յստակ ձեւակերպենք մեր նպատակներն ու պատգամները եւ դրանք հասցնենք միջազգային հանրութեանը, որպէսզի Հայոց ցեղասպանութեան հարցը ոչ միայն ճանաչուի, այլեւ դառնայ մարդու իրաւունքների եւ արդարութեան համաշխարհային օրակարգի մասնիկ”։
(…)
“Մեր ինքնութեան կառավարման հարցը հիմնարար է։ Մենք յաճախ պատմութեան ընկալումը թողել ենք ինքնահոսի, բայց պէտք է ուղղակիօրէն հարց տանք՝ ի՞նչ է նշանակում լինել ցեղասպանութիւնը վերապրած ժողովուրդ, եւ ինչպէ՞ս պէտք է դա օգտագործել ոչ թէ որպէս անընդհատ ցաւի աղբիւր, այլ որպէս ուժ եւ շարժիչ ուժ”։
Վարչապետին համաձայն՝ այս նիւթը պէտք է ուսումնասիրուի ոչ միայն պատմաբաններու, այլեւ քաղաքագէտներու, ռազմավարագէտներու կողմէ. “Պէտք է ձեւաւորենք յստակ դիրքորոշում, թէ ի՛նչ ենք ուզում ասել աշխարհին Հայոց ցեղասպանութեան մասին։ Սա պահանջում է ոչ միայն խօսոյթ, այլեւ գործողութիւն։ (…) Մենք պէտք է շարունակենք աշխատել այս հարցի շուրջ եւ միջազգային հանրութեանը ներկայացնենք ոչ միայն այն, ինչ տեղի է ունեցել, այլ այն՝ ի՞նչ դասեր պէտք է քաղենք բոլորս՝ նման դէպքերը կանխելու համար։
Այս ամէնը չի նշանակում, որ պէտք է մոռանանք մեր ցաւը։ Բայց մենք պէտք է աւելին անենք՝ այդ ցաւը վերածելով գործողութիւնների։ Մեր նպատակը պէտք է լինի ոչ միայն ճանաչումը, այլեւ մեր պետականութեան, մեր ինքնութեան եւ մեր միջազգային դիրքի ամրապնդումը։
Հայոց ցեղասպանութեան պատմութեան ճիշտ ընկալումն ու ներկայացումը մեզ համար պէտք է լինի մեր ինքնութեան մաս, բայց նաեւ գործիք՝ դէպի առաջ նայելու եւ մեր պետութեան ու ժողովրդի ապագան կառուցելու համար։ Մենք պէտք է կառավարենք մեր պատմութիւնը, այլ ոչ թէ թոյլ տանք, որ պատմութիւնն անընդհատ կառավարի մեզ”։
Դիտարկումին, թէ պետութիւնը «քիչ մը հեռացած է եկեղեցիէն», իսկ եկեղեցին կարեւոր դեր ունի Սփիւռքի մէջ հայապահպանութեան առումով, Փաշինեան արձագանգած է.
“Ես կարծում եմ, որ պետութեան եւ եկեղեցու յարաբերութիւնները մեծ նկարի մէջ՝ մի շարք նրբութիւններ հաշուի չառնելով, այնպիսին են, ինչպիսին պէտք է լինեն։ Որովհետեւ պետութիւնը պէտք է չխառնուի եկեղեցու գործերի մէջ, եկեղեցին էլ պէտք է չխառնուի պետութեան գործերի մէջ”։
Ան նշած է, որ 2018-ի յեղափոխութեան ժամանակ շատեր իրմէ կը պահանջէին, թէ եկեղեցին նոր կաթողիկոս պէտք է ունենայ։ Յեղափոխութեան օրերուն Հայաստանի մէջ խումբ մը նախկին հոգեւորականներ նախաձեռնած էին «Նոր Հայաստան, նոր հայրապետ» շարժումին։ Փաշինեան յայտնած է, թէ «շատերը կասկածում էին, թէ այդ դրսեւորումները իբր մենք ենք հրահրում, մենք ենք կազմակերպում»։
“Բայց դա իրականութիւն չէր։ Իրականութիւնն այն է, որ եթէ մենք կազմակերպէինք 2018 թուականին շատ արագ արդիւնքի կը հասնէինք։ Բայց դա մեր օրակարգի հարց չի եղել։
Ես հրապարակային էլ եմ ասել։ Ասել եմ՝ ժողովուրդ, կառավարութեան ի՞նչ գործն է՝ կաթողիկոսը ո՞վ պէտք է լինի, որովհետեւ կաթողիկոսը նախ Ամենայն հայոց կաթողիկոսն է։ Հայաստանի Հանրապետութեան կաթողիկոս լինէր, կարելի էր ասել՝ Հայաստանի Հանրապետութեան կաթողիկոսն է, բայց իմ ի՞նչ գործն է”։
Շարունակելով՝ վարչապետը անդրադարձած է կառավարութեան եւ եկեղեցւոյ յարաբերութիւններուն։
“Վերջերս Սփիւռքի մի շատ յարգելի ներկայացուցչի հետ զրոյց էի ունենում, ինքը արծարծեց այդ հարցը։ Ասաց՝ օրինակ, ի՞նչ խնդիր կայ կառավարութեան եւ եկեղեցու յարաբերութիւնների մէջ։ Ասաց՝ իմ կարծիքով եկեղեցին պէտք է լինի թափանցիկ։
Մենք ունենք պետութիւնում օրէնսդրութիւն։ Մենք ասում ենք, երբ որ մի բան վաճառում ես, պէտք է տաս հարկային կտրօն, որը օրէնք է։ Հարց է, իսկ եթէ վաճառում ես մոմ, ինչի՞ պիտի չտաս հարկային կտրօն։ Ընդ որում, ասում են՝ այս եկեղեցին ուզում էք հարկէք”։
“Վերջերս խօսել եմ այդ մասին, որ սփիւռքից աւելի մեծ արտագաղթ կայ, քան Հայաստանի Հանրապետութիւնից։ Մարդիկ ինձ ասում են՝ սփիւռքից արտագաղթը ո՞րն է։ Սփիւռքից արտագաղթն այն է, երբ մարդը լինելով ծագումով հայ, հայերէն չի խօսում, չի կարդում, հայկական աւանդոյթներով չի ապրում։ Մի X պահի, թէկուզ ազգանունը պահպանում է, բայց իրեն չի նոյնացնում հայ ազգի հետ, դա արտագաղթ է։ Հայաստանում երբեք այդքան մեծ արտագաղթ չի եղել, որքան կայ հիմա սփիւռքում”,– ըսած է վարչապետը։
Փաշինեանի համաձայն՝ շուրջ յիսուն տարի առաջ սփիւռքի 90 տոկոսը ազգային կազմակերպութիւններէն որեւէ մէկուն հետ փոխկապակցուած էր։
“Դրանք կը լինէին կուսակցութիւնները, Հայ առաքելական եկեղեցին, Հայկական բարեգործական ընդհանուր միութիւնը եւ բազմաթիւ այլ կազմակերպութիւններ։ Այսօր սփիւռքի 90 տոկոսն այդ կազմակերպութիւններից որեւէ մէկի հետ կապուած չէ։ Մենք կորցնում ենք սփիւռքը, այն փրկելու միակ եղանակը Հայաստանի Հանրապետութիւնն է, եւ այն, որ մարդիկ Հայաստանը նոյնացնեն հայրենիքի հետ, հակառակ դէպքում մենք սփիւռք չենք ունենայ։ Ինձ համար ցնցիչ է եղել, երբ սփիւռքահայի հետ խօսել եմ, նա ասել է հայրենիք, եւ ես հասկացել եմ, որ նա Լիբանանն ու Բեյրութը նկատի ունի”,– եզրափակած է ան։
© 2023 Բոլոր իրաւունքները վերապահուած են։
