Հայաս­տա­նի կա­ռավա­րու­թեան հա­մար Գա­րեգին Բ.-ի գա­հըն­կէցու­թեան յետ­հա­շուար­կը սկսա՞ծ է։ Կա­ռավա­րու­թիւնը կ՚ամ­բաստա­նէ բարձրաս­տի­ճան եկե­ղեցա­կան­նե­րը իրենց կու­սակրօ­նու­թեան ուխտը չյար­գե­լու մեղադրանքով։ Իշ­խա­նու­թիւնը գտաւ եկե­ղեցա­կան­նե­րուն ամէնէն թոյլ կող­մը։ Դեռ մին­չեւ վեր­ջերս անոնք իրենք զի­րենք պաշտպա­նուած կը հա­մարէին սահ­մա­նադ­րու­թեամբ եւ առանց քա­շուե­լու կը հա­րուա­ծէին իշ­խա­նու­թեան քա­ղաքա­կան գոր­ծունէու­թիւնը, շատ յա­ճախ իշ­խա­նափո­խու­թիւն պա­հան­ջողնե­րու շար­քե­րուն միանա­լով։ Իսկ Բագրատ արք. Գալստա­նեանի պա­րագա­յին՝ «Սրբա­զան պայ­քար»-ը եկե­ղեցա­կանի գլխա­ւորու­թեամբ բռնի իշ­խա­նափո­խու­թեան փորձ էր։

Յաչս իշ­խա­նու­թեան՝ Բագ­րատ սրբա­զան խախ­տած է Պե­տու­թիւն-Եկե­ղեցի ան­ջա­տու­մի կա­նոնը, որուն հա­մար սկզբունքով պէտք էր Մայր Աթո­ռը զինք փի­լոնա­զուրկ դարձնէր։ Սա­կայն, պա­հեց անոր եկե­ղեցա­կանի կար­գա­վի­ճա­կը առժամաբար սա­ռեց­նե­լով պաշ­­­տօ­նը։ Երե­ւոյթ մը որ եկե­ղեցա­կան կա­նոնադ­րութեամբ սահ­մա­նուած չէ, ու­րեմն՝ անօ­րինա­կան է։ Շար­քը եր­կար է եկե­ղեցա­կան­նե­րու քա­ղաքա­կան դաշ­տին մէջ խան­գա­րիչ դե­րակա­տարու­թիւննե­րուն, սկսեալ 44-օրեայ պա­տերազ­մէն, որոնց կար­գին ամէնէն ակ­նա­ռուն Գա­րեգին Բ.-ի՝ վար­չա­պետի հրա­ժարա­կանի պա­հանջն էր, ինչպէս նաեւ ազ­գա­յին տօ­ներու առ­թիւ պե­տական արա­րողա­կար­գը խախ­տե­լու երե­ւոյ­թը, չմիանա­լով պե­տական աւա­գանիի յար­գանքի տուրքի արա­րողու­թեան՝ Ապ­րիլ 24-ին, ինչպէս նաեւ Ան­կա­խու­թեան տօ­նա­կա­տարու­թեան։ Ար­մա­տական ընդդի­մու­թեան ցոյ­ցե­րուն եկե­ղեցա­կան­նե­րու մաս­նակցու­թիւնը եւ բե­մերէն ճա­ռախօ­սու­թիւննե­րը ան­հա­շիւ են։ Նաեւ պէտք չէ մոռնալ, որ հա­կառակ վար­չա­պետի դրած ար­գելքին Պե­լառու­ս հայ բարձրաս­տի­ճան անձնա­ւորու­թիւննե­րու այ­ցե­լու­թեան,– 44-օրեայ պա­տերազ­մի նա­խապատ­րաս­տու­թեան՝ Ալիեւին օգ­նած ըլ­լա­լու մա­սին Լու­քա­շեն­քո­յի խոստովանութենէն ետք,– Վե­հափա­ռը այ­ցե­լեց Մինսք, տեղ­ւոյն նոր եկե­ղեցին օրհնե­լու։

Նկա­տի ու­նե­նալով յառաջիկայ տա­րուան ընտրու­թիւննե­րը եւ Հայ առա­քելա­կան եկեղեցւոյ դիրքաւորումը ընդդի­մադիր ու­ժե­րու կողքին, իշ­խա­նու­թեան հա­մար ժա­մը հնչած է, համ­բե­րու­թեան բա­ժակը յոր­դած։ Վե­րադարձ չկայ, պէտք է տա­պալել Առա­քելա­կան եկե­ղեց­ւոյ վեր­նա­խաւը։ Եկե­ղեց­ւոյ դիր­քե­րը շատ թոյլ են կա­ռավա­րու­թեան վճռո­րոշու­թեան եւ ձեռ­քին ու­նե­ցած օրի­նական պատ­ճա­ռաբա­նու­թեան դիմաց։

Իսկ ին­չո՞ւ կա­ռավա­րու­թիւնը Թաւ­շեայ յե­ղափո­խու­թե­նէն եօթը տա­րի ետք միայն նման հարց կը յա­ռաջաց­նէ։ Բարձր­աս­տի­ճան եկե­ղեցա­կան­նե­րու կուսակրօ­նու­թեան խախ­տումնե­րը նո­րու­թիւն չեն։ Հա­ւանա­բար պա­տեհ առի­թի կը սպա­սէր։ Գլխա­ւոր գրո­հը եկաւ վար­չա­պետէն, որ Դիմագիրքի իր էջին գրեց՝ «Մայր Աթոռ Սուրբ Էջ­միածի­նը պէտք է յստակ պար­զա­բանի, արդեօք Գա­րեգին Բ.-ն խախ­տե՞լ է կու­սակրօ­նու­թեան ուխտը եւ զա­ւակ ու­նի՞։ Այս հար­ցը պէտք է պար­զա­բանուի ան­յե­տաձ­գե­լիօրէն», աւելցնելով՝ «եթէ պար­զուի, որ իրօք Գա­րեգին Բ.-ն խախ­տել է կու­սակրօ­նու­թեան ուխտը եւ զա­ւակ ու­նի, նա չի կա­րող լի­նել Ամե­նայն հա­յոց կա­թողի­կոս, որով­հե­տեւ խնդրոյ առար­կայ փաս­տի առ­կա­յու­թեան պա­հից նա չէր կա­րող լի­նել կու­սակրօն քա­հանայ»։

Իշ­խա­նու­թեան թունդ քննա­դատ­նե­րէն եւ բռնի տա­պալ­ման կողմնա­կից­նե­րէն Մի­քայէլ արք. Աջա­պահեան, որ Հա­յաս­տա­նի եկե­ղեցա­կան դա­սուն մէջ իր կար­ծի­քը ան­կաշկանդ կեր­պով ար­տա­յայ­տող անձնա­ւորու­թիւն է, եկե­ղեցա­կան­նե­րու կու­սակրօ­նու­թեան վե­րա­­բե­րեալ վար­չա­պետի յար­ձա­կումնե­րուն հե­տեւեալ յայտարարու­թիւնը ըրած է. «Կու­սակրօ­նու­թիւնը եկե­ղեցա­կան­նե­րի ամե­նախո­ցելի կէտն է։ Թող էդ պո­ռոտա­խօս­նե­րից ոե­ւէ մէ­կը փոր­ձի մէկ ամիս առանց կնոջ ապ­րել, այն էլ 21-րդ դա­րուն…»։ Սա, ձե­ւով մը խոստովանանք է վար­չա­պետի հնչեցուցած քննա­դատու­թեան դիմաց։

Գե­րագոյն հո­գեւոր խոր­հուրդը հրա­պարա­կեց հա­ղոր­դագրու­թիւն մը, իբր ինքնա­պաշտպա­նու­թեան մի­ջոց յայտա­րարելով՝ «Եկե­ղեց­ւոյ հար­ցե­րը կը լու­ծուին եկե­ղեցա­կան կար­գե­րու ու կա­նոն­նե­րու հա­մաձայն եւ դուրս են պե­տական եւ քա­ղաքա­կան գոր­ծիչնե­րու իրա­ւասու­թե­նէն», որուն հա­կադար­ձեց «Քա­ղաքա­ցիական պայ­մա­նագիր» խմբակ­ցութեան երեսփոխան Վա­հագն Ալեք­սա­­նեան, դի­մագիր­քեան իր էջին հե­տեւեալ գրա­­ռու­­մով. «Եւ նո­­րից եկե­­ղեցա­­կան­­նե­­­րը կար­­ծես թէ լաւ չեն հաս­­կա­­­նում ստեղ­­ծուած իրա­­վիճա­­կը։ Պա­­րոնայք, ձեր յայ­­տա­­­րարու­թիւններ, կո­չեր անե­լու եւ մնա­ցածի ժա­մանակն ան­ցել է։ Հա­նէք ձեր փի­լոն­նե­րը եւ գնա­ցէք զբա­ղուէք ին­չով ու­զում էք։ Բարձր եկե­ղեցա­կան պաշ­տօննե­րում դուք տեղ չու­նէք ու սա անշրջե­լի է»։

Ժ.Չ. ■