Հարցազրոյց՝ Սուրիոյ նախկին խորհրդարանի անդամ, փաստաբան, մանկավարժ, լրագրող Մարիա Գաբրիէլեանի հետ

«Նոր Յա­ռաջ» – Իշ­խա­նափո­խու­թե­նէն ետք, Սուրիոյ ապա­հովա­կան կա­ցու­թիւնը ի՞նչ իրա­վիճակ կը պար­զէ հա­մեմա­տելով նախ­կին իշ­խա­նու­թեան ժա­մանակ տի­րող կա­ցու­թեան հետ։

Մա­րիա Գաբ­րիէլեան – Բնա­կանա­բար որե­ւէ յե­ղաշրջու­մէ կամ յե­ղափո­խու­թե­նէ ետք ապա­հովա­կան խնդիր­ներ կը յա­ռաջա­նան, երբ նախ­կին իշ­խա­նու­թեան ապա­հովա­կան ու­ժե­րը կը հե­ռանան կամ կը հե­ռացուին, իսկ նոր իշ­խա­նու­թեան ապա­հովա­կան պատ­րաստուածու­թիւնը կրնայ տա­կաւին կա­տարե­լագոր­ծուած չըլ­լալ: Սու­րիոյ նման տա­րածու­թիւն ու քա­ղաքա­ցինե­րու բազ­մա­զանու­թիւն ու­նե­ցող երկրի մը մէջ անվտան­գութեան պայ­մաննե­րու հաս­տա­տու­մը այնքան ալ հեշտ գործ չէ, հե­տեւա­բար առայժմ ապա­հովա­կան խնդիր­ներ առ­կայ են, ի մաս­նա­ւորի առնչուած՝ աւա­զակա­խումբե­րու, կո­ղոպուտնե­րու, առե­ւան­գումնե­րու եւ նմա­նօրի­նակ դէպ­քե­րու հետ: Նկա­տի պէտք է ու­նե­նալ նաեւ, որ յե­ղափո­խական­նե­րը դա­տար­կե­ցին բո­լոր բան­տե­րը, եւ ոչ միայն քա­ղաքա­կան բան­տարկեալ­նե­րու զնտան­նե­րը, հե­տեւա­բար քրէական յան­ցա­գործնե­րը կա­լանա­զեր­ծուեցան… 

Ապա­հովա­կան վի­ճակի ամ­բողջա­կան հաս­տա­տու­մը ժա­մանա­կի կը կա­րօտի մին­չեւ որ ոս­տիակա­նատու­նե­րը եւ նմա­նօրի­նակ յանձնա­ռու­թեամբ կեդ­րոննե­րը վե­րակազ­մա­կեր­պուին, ու­նե­նան պա­հան­ջուած թի­ւով անձնա­կազ­մեր եւ փոր­ձա­ռու ու ատակ ան­դամներ:

«ՆՅ» – Հայ հա­մայնքա­յին կեան­քը ինչպի­սի՞ փո­փոխու­թիւններ կրեց։

Մ. Գ. – Առա­ջին օրե­րուն հա­մայնքա­յին կեան­քը գրեթէ դադ­րած էր: Մար­դիկ ցնցուած էին, մէկ կող­մէն մտա­վախու­թիւնը նոր իշ­խա­նու­թեան որ­դեգրե­լիք ռազ­մա­վարու­թեան եւ մար­տա­վարու­թեան առնչու­թեամբ, միւս կող­մէն հա­մատա­րած անո­րոշու­թիւնը` անել կա­ցու­թեան մատ­նած էին հա­մայնքը: Սա­կայն փառք Աս­տուծոյ, շնոր­հիւ Բե­րիոյ Հա­յոց թե­մի ազ­գա­յին իշ­խա­նու­թեան ստանձնած յանձնա­ռու­թեան եւ առա­քելու­թեան՝ հա­մայնքը շու­տով, նոյ­նիսկ սպա­սուա­ծէն շատ աւե­լի արագ, յա­ջողե­ցաւ վե­րագտնել ինքզինք: Այսպէս հա­մայնքի դպրոց­նե­րը, եկե­ղեցի­ները, միու­թիւննե­րը, ակումբներն ու ճա­շարան­նե­րը կարճ ժա­մանա­կի ըն­թացքին վե­րադար­ձան իրենց առօ­րեային: Ստեղ­ծուած կա­ցու­թեան յաղ­թա­հար­ման մէջ մեծ եղաւ դե­րը Բե­րիոյ Հա­յոց թե­մի առաջ­նորդ Մա­կար արք. Աշ­գա­րեանի. անոր լայ­նա­խոհու­թիւնը, խի­զախու­թիւնն ու պա­հի ճշգրիտ ար­ժե­ւորումն ու առ այդ գոր­ծե­լը մե­ծապէս նպաս­տե­ցին հա­մայնքին լա­ւագոյնս տի­րու­թիւն ընե­լու, ի մաս­նա­ւորի սու­րիահա­յերու հո­գեկան վի­ճակը հան­դարտ պա­հելու: 

«ՆՅ» – Շրջող լու­րերն ու հա­մացան­ցա­յին հա­ղոր­դումնե­րը ապա­հովու­թիւն չեն ներշնչեր Սու­րիայէն դուրս ապ­րողնե­րուն։ Ի՞նչ է Ձեր կար­ծի­քը այս առնչու­թեամբ։

Մ. Գ. – Բնա­կան­աբար հե­ռուէն դի­տողն ու ներ­սը ապ­րո­ղը նոյն պատ­կե­րը պի­տի չտես­նեն: Փառք Աս­տուծոյ, որ ապա­հովա­կան վի­ճակը օրէ-օր կը բա­րելա­ւուի, դա­տապար­տե­լի դէպ­քե­րը կը նուազին եւ քա­ղաքը հետզհե­տէ ինքզինք կը գտնէ: Ժա­մանա­կի կա­րօտ խնդիր­ներ են, որոնք քայլ առ քայլ դէ­պի լու­ծում կ՚առաջ­նորդուին:

«ՆՅ» – Հայ հա­մայնքէն ար­տա­գաղ­թի հո­սան­քը մե՞ծ է։

Մ. Գ. – Ար­տա­գաղ­թե­լու ցան­կութիւն ու­նե­ցող­ներ կան, որով­հե­տեւ տա­կաւին մտա­վախու­թիւնը առ­կայ է, սա­կայն հնա­րաւո­րու­թիւննե­րը սահ­մա­նափակ են: Դէ­պի եւ­րո­պական եր­կիր գաղ­թե­լու կա­րելիու­թիւննե­րը նախ­կի­նի նման չեն, Գա­նատան գաղ­թի նոր դռներ չէ բա­ցած: Միացեալ Նա­հանգնե­րու նո­րըն­տիր նա­խագա­հը ա՛լ աւելի խստա­ցուց գաղ­թի օրէնքնե­րը: Այ­սօ­րուան պայ­մաննե­րով հա­ւանա­բար միայն ներ­գաղթե­լը հնա­րաւոր է:

Իշ­խա­նափո­խու­թե­նէն ետք հա­զիւ քա­նի մը տաս­նեակ ըն­տա­նիք հե­ռացաւ Սու­րիայէն դէ­պի Պէյ­րութ կամ Հա­յաս­տան: Նշենք նաեւ, որ հա­մայնքի զա­ւակ­նե­րուն մէջ յու­սա­դիր­ներ կան, քիչ չէ թի­ւը անոնց, որոնք մեծ ակնկա­լու­թիւններ ու­նին երկրի վի­ճակի բա­րելաւ­ման: Սու­րիական լի­րայի ար­ժէ­քին որոշ չա­փով բարձրա­նալը, ապ­րանքա­տեսակ­նե­րու առա­տու­թիւնն ու գի­ներու նուազու­մը, վա­ռելա­նիւ­թի (պեն­զին, մա­զութ) առա­տու­թիւնն ու սա­կերու իջե­ցու­մը յոյս կը ներշնչեն եկող օրե­րու սպա­սումնե­րը ար­դա­րաց­նե­լու ուղղու­թեամբ: Հիմ­նա­կանը աշ­խա­տան­քի պա­րագան է, ար­հեստա­ւոր­նե­րուն մե­ծամաս­նութիւ­նը տա­կաւին գործազրկու­թե­նէ կը դժգո­հի, եթէ տնտե­սական իրա­վիճա­կը բա­րելա­ւուի՝ շատ բան կը փո­խուի:

«ՆՅ» – Կրթա­կան ոլոր­տին մէջ ինչ­պի­սի՞ փո­փոխու­թիւններ տե­ղի ու­նե­ցան։

Մ. Գ. – Կրթա­կան ոլոր­տին մէջ մեծ փո­փոխու­թիւններ չկան: Ու­սումնա­կան առար­կա­ներու շար­քէն դուրս հա­նուե­ցաւ ազ­գա­յին կրթու­թեան դա­սանիւ­թը, նաեւ կրթա­կան հաս­տա­տու­թիւննե­րէն պա­հան­ջուեցաւ դա­սագիր­քե­րէն ջնջել նախ­կին իշ­խա­նու­թիւնը փա­ռաբա­նող պար­բե­րու­թիւննե­րը: Առայժմ ասոնք են փո­փոխու­թիւննե­րը: 

«ՆՅ» – Սու­րիոյ մէջ հայ եւ քրիս­տո­նեայ հա­մայնքնե­րուն գո­յատեւ­ման հա­մար հե­ռան­կարներ կա՞ն։

Մ. Գ. – Նոր իշ­խա­նու­թիւնը առա­ջին օրէն ոչ միայն անվտան­գութեան այ­լեւ ապա­հով ու ազա­տօրէն գոր­ծե­լու երաշ­խիքներ տուաւ: Քրիս­տո­նեայ հա­մայնքնե­րը ող­ջունե­լով այս մօ­տեցու­մը սո­վորա­կանին նման կը շա­րու­նա­կեն իրենց գոր­ծունէու­թիւնը: Ան­շո՛ւշտ պի­տի գո­յատե­ւեն անոնք. Սու­րիան բո­լորիս հայ­րե­նիքն է, Սու­րիոյ հարստու­թիւնը իր բազ­մա­զանու­թեան մէջ է, ազ­գա­յին ու կրօ­նական բազ­մա­զանու­թեան: Հա­մերաշ­խութեամբ հա­մակե­ցու­թիւնը բո­լորին ցան­կութիւնն է եւ ոչ ոք ճիգ կը խնա­յէ անոր իրա­կանաց­ման համար:

Հարցազրոյցը վարեց՝ 

Վեհան ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ ■