Ազերպայ­ճա­ն, ած­խաջրա­ծինով հա­րուստ եր­կիր մը, զոր 2003-էն ի վեր Իլհամ Ալիեւ կը կա­ռավա­րէ եր­կա­թէ բռունցքով, միաժա­մանակ կը յա­ջողի բարդ եւ հմտօ­րէն մշա­կուած ար­տա­քին քա­ղաքա­կանու­թիւն մը վա­րել ու նա­ւար­կել իրարու հա­կասող շա­հեր հե­տապնդող տէ­րու­թիւննե­րու միջեւ։

Ան, Հա­յաս­տա­նի եւ Վրաս­տա­նի նման՝ բարդ պատ­մա­կան յա­րաբե­րու­թիւններ ու­նի Ռու­սաստա­նի հետ, զորս ժա­ռան­գած է խորհրդա­յին շրջա­նէն։ 2022 Փետ­րուարին Ռու­սաստան-Ազեր­պայճան ստո­րագ­րե­ցին հա­մագոր­ծակցու­թեան հռչա­կագիր մը՝ դի­ւանա­գիտա­կան յա­րաբե­րու­թիւննե­րու հաս­տատման 30-ամեակին առ­թիւ, պաշ­տօ­նապէս ամ­րապնդե­լով իրենց կա­պերը։ Ուքրաինա­յի պա­տերազ­մի վա­ղոր­դայնին ստո­րագ­րուած այս դա­շին­քը չար­ժա­նացաւ արեւմտեան եր­կիրնե­րէն որե­ւէ լուրջ հա­կազ­դե­ցու­թեան եւ ան շա­րու­նա­կեց նաւ­թի ար­տա­ծու­մը դէ­պի Եւ­րո­պա եւ Իս­րա­յէլ։ Ուքրաինա ներ­խուժման հետեւանքով Արեւմուտքի՝ Ռու­սաստա­նի պար­տադրած պատ­իժնե­րը ամ­րա­ցու­ցին Ազեր­պայճա­նի դիր­քե­րը։

Ան­ցեալ Մա­յիս 9-ին, Ազեր­պայճա­ն հրաժարեցաւ մասնակցելէ նա­ցիական Գեր­մա­նիոյ դէմ Խորհրդա­յին Միու­թեան յաղ­թա­նակի 80-ամեակի՝ Մոս­կուայի մէջ կա­յանա­լիք տօ­նակա­տարու­թիւննե­րուն, որ Ռու­սաստա­նի հա­մար խիստ խորհրդան­շա­կան իրա­դար­ձութիւն էր։ Փո­խարէ­նը՝ Ալիեւ Մայիս 16-ին մաս­նակցե­ցաւ Եւ­րո­պական քա­ղաքա­կան հա­մայնքի 6-րդ վեհա­ժողո­վին, Թի­րանայի մէջ, Ալ­պա­նիա։ Այս մաս­նակցու­թիւնը կա­րեւոր իրա­դար­ձութիւն է նկատի ունենա­լով, որ Ազեր­պայճա­ն հրա­ժարած էր այս կառոյցի նա­խորդ նիս­տե­րուն մաս­նակցե­լէ, յատ­կա­պէս 2023 Սեպ­տեմբե­րին Լեռ­նա­յին Ղա­րաբա­ղի վրայ ռազ­մա­կան յար­ձա­կու­մէն յե­տոյ ստեղ­ծուած «հա­կաազեր­պայճա­նական մթնո­լոր­տ»-ին պատ­ճա­ռով։

Լա­րախա­ղացու­թեան միւս էջը կը կազմեն Թուրքիա-Իս­րա­յէլ յա­րաբե­րու­թիւնները. Ազեր­պայճա­ն կը պահ­պա­նէ լաւ յա­րաբե­րու­թիւններ միաժա­մանակ եր­կու պե­տու­թիւննե­րուն հետ ալ, հա­կառակ իս­րա­յէլա-պա­ղես­տի­նեան հա­կա­մար­տութեան, մաս­նա­ւորա­պէս՝ Կազա­յի պա­տերազ­մին նկատմամբ տրա­մա­գ­ծօ­րէն հա­կառակ դիր­քո­րոշում­ներ ու­նե­նալուն։

Ազեր­պայճա­ն կապահովէ Իս­րա­յէլի նաւ­թի պա­հան­ջին շուրջ եր­կու եր­րորդը։ Փո­խարէ­նը, Իս­րա­յէլ կը հան­դի­սանայ Պա­քուի հիմ­նա­կան զէնք մա­տակա­րարողը։ Այս ռազ­մա­կան համագոր­ծակցու­թիւնը նշա­նակա­լի դեր խա­ղաց 44-օրեայ պա­տերազ­մի ըն­թացքին, երբ ազեր­պայճա­նական բա­նակը իս­րա­յէլա­կան յար­ձա­կողա­կան անօ­դաչու սար­քեր օգ­տա­գոր­ծեց հայ­կա­կան ու­ժե­րուն դէմ։ Աւե­լի՛ն, եր­կու երկրներն ալ Իրա­նի նկատ­մամբ ու­նին հա­կադ­րութիւններ։ Իսկ Իրան Իս­րա­յէլը կը հա­մարէ իր սահ­մաննե­րուն մօտ գտնուող սուր վտանգ։

Միւս կող­մէն, Ազեր­պայճա­ն շատ սերտ կա­պեր կը պահ­պա­նէ Թուրքիոյ հետ, որ կը սահ­մա­նուի «մէկ ազգ, եր­կու պե­տու­թիւն» ար­տա­յայ­տութեամբ։ Այս դա­շին­քը յատ­կա­պէս ակնյայտ էր արցախեան հա­կամար­տութիւննե­րու ընթացքին, երբ Ան­գա­րա վճռո­րոշ ռազ­մա­կան եւ դի­ւանա­գիտա­կան աջակ­ցու­թիւն ցու­ցա­բերեց Պա­քուին։

Սա­կայն, 2023 Հոկ­տեմբե­րի Կա­զայի յար­ձա­կու­մէն ի վեր, թուրք-իս­րա­յէլա­կան յա­րաբե­րութիւննե­րը վատ­թա­րացան։ Նո­յեմ­բեր 2024-ին՝ նա­խագահ Էր­տո­ղան պաշ­տօ­նապէս խզեց Թել-Ավի­վի հետ դի­ւանա­գիտա­կան յա­րաբե­րու­թիւնները։ Այ­սուհան­դերձ, Ազեր­պայճան կը շա­րու­նա­կէ պահ­պա­նել ջերմ բա­րեկա­մու­թիւն եր­կուքին հետ, ինչ որ ցոյց կու տայ անոր ռազ­մա­վարա­կան հմտու­թիւնը՝ դաշ­նա­կից­նե­րու միջեւ բաց թշնա­ման­քի ժա­մանակ։

Այս կա­րողու­թիւնը կը դրսեւորուի նաեւ Հա­յաս­տա­նի հետ թշնա­մական յա­րաբե­րու­թիւննե­րու ձե­ւին տակ, հա­կառակ ԱՄՆ-ու եւ Եւ­րո­պայի կող­մէ Պա­քուի վրայ գոր­ծադրուող ճնշու­մին՝ Հա­յաս­տա­նի հետ խա­ղաղու­թեան հա­մաձայ­նա­գիրը ստո­րագ­րե­լու հա­մար։ Որ­քա՞ն ժա­մանակ Պա­քու պի­տի կա­րենայ պահ­պա­նել այս դժուարին հա­ւասա­րակշռու­թիւնը՝ աւե­լի ու աւե­լի հա­կասա­կան շա­հեր հե­տապնդող գոր­ծընկեր­նե­րու միջեւ։ Ըստ որոշ տե­ղեկու­թիւննե­րու՝ Միացեալ Թա­գաւո­րութիւնը ար­դէն պատ­իժներ սահ­մա­նած է Coral Energy Group-ին եւ անոր ղե­կավար­նե­րուն, որոնք կը մե­ղադ­րուին ազեր­պայճա­նական քօ­ղի ներ­քոյ ռու­սա­կան նաւ­թի վա­ճառ­քին նպաս­տե­լու յանցանքով։ Լոն­տոն կը պնդէ, թէ այս ըն­կե­րու­թիւնը, որ կը գոր­ծէ Ռուսաստանի հա­մար ռազ­մա­վարա­կան ոլոր­տի մէջ, անուղղա­կի կ՚աջակցի անոր, Ուքրաինայի դէմ մղած պատերազմին մէջ։

Ժ.Չ. ■