Հայաս­տա­նի քա­ղաքա­կան, եկե­ղեցա­կան եւ հան­րա­յին կեան­քէն ներս կիր­քե­րը սաս­տիկ շի­կացած են, Հայ առա­քելա­կան եկե­ղեց­ւոյ աւա­գանիէն եր­կու բարձրաս­տի­ճան դէմ­քե­րու կա­լա­նա­ւորման առ­թիւ, որոնք ար­դէն եր­կու տա­րի է իշ­խա­նու­թեան բռնի տա­պալու­մի քա­րոզ­չութիւն կը կա­տարէին Մայր Աթո­ռի գա­հակալ Գար­եգին Բ.ի լռե­լեայն հա­մաձայ­նութեամբ։ Սա­կայն երբ եր­կու սրբա­զան­նե­րը՝ Բագ­րատ Գալստա­նեան եւ Մի­քայէլ Աջա­պահ­եան, հա­ւատա­րիմ ըլ­լա­լով իրենց հա­մոզու­մին՝ խօս­քէն կ՚անցնին գոր­ծի՝ բռնի յե­ղաշրջում ծրագ­րե­լու, քա­ղաքա­կան պայ­քա­րը կը դառնայ քրէակա­ն։

Ծայր առած քա­ղաքա­կան տագ­նա­պը ընդդի­մու­թեան կող­մէ կը շա­հար­կուի իբ­րեւ՝ իշ­խա­նու­թեան կող­մէ Հայ առա­քելա­կան եկե­ղեց­ւոյ հան­դէպ քա­ղաքա­կան հե­տապնդում։ Իսկ իշ­խա­նու­թեան հա­մար Հայ առա­քելա­կան եկե­ղեցին չէ թի­րախը, այլ բարձրաս­տի­ճան եկե­ղեցա­կան­նե­րը, որոնք սկսեալ Վե­հա­փա­ռէն, զլա­ցած են իրենց առա­քելու­թեան մէջ, դրժած են իրենց ուխտն ու նա­խաձեռ­նած սահ­մա­նադ­րա­կան կար­գի խախ­տումի, այլ պե­տու­թեան շա­հերու սպա­սար­կման։

Սկզբունքով Սահ­մա­նադ­րութիւ­նը կ՚ապա­հովէ պե­տու­թիւն-եկե­ղեցի տար­ան­­ջա­տու­մը։ Սա­կայն, կարգ մը բարձրաս­տի­ճան եկե­ղեցա­կան­ներ չգո­հանա­լով ար­քե­պիս­կո­պոսի վե­րապա­հուած իշ­խա­նու­թե­նէն, փառ­քէն ու պա­տիւէն, ազ­գա­յին ար­ժա­նապատ­ւութեան վե­րա­կանգնման քօղին տակ, ու­զե­ցին գրա­ւել վար­չա­պետի պաշ­տօ­նը ու ին­կան Ռո­բերտ Քո­չարեանի լա­րած ծու­ղա­կը, որ 17 Փետ­րուար 2022-ին մամ­լոյ ասու­լի­սի ժա­մանակ, առա­ջին ան­գամ ըլ­լա­լով մտայ­ղա­ցած էր բար­ձրաստի­ճան եկե­ղեցա­կանի պե­տական բարձրա­գոյն պաշ­տօն զբա­ղեց­նե­լու գա­ղափա­րը, իբ­րեւ լա­ւագոյն լու­ծում 44-օրեայ պա­տերազ­մէն ետք ստեղ­ծուած ճգնա­ժամը յաղ­թա­հարե­լու մի­ջոց. «Լա­ւագոյն տարբե­րակը Հայ առա­քելա­կան եկե­ղեցու յար­գանք վա­յելող ոեւէ սրբա­զանն է. Հէնց այս օր­հա­սական պա­հին՝ նման թեկ­նա­ծուն կը լի­նէր լա­ւագոյ­նը»։ Թէեւ Սահ­մա­նադ­րութիւ­նը չի թոյ­լատրեր եկե­ղեցա­կանի մը պե­տական պաշ­տօն վա­րելը, սա­կայն, Քո­չարեանի հա­մար Սահ­մա­նադ­րութիւ­նը շրջաց­նելը մեծ խնդիր չէ, ինչպէս որ նման կար­ծիք յայտնած էր Բագ­րատ Գալստա­նեան, որ ու­նէր աւե­լի մեծ խոչընդոտ մը՝ գա­նատա­կան քա­ղաքա­ցիու­թիւնը, որ ար­գելք էր անոր վար­չա­պետի պաշ­տօն վա­րելուն։ 

Եւ իրօք, Քո­չարեանի սոյն յայ­տարարու­թեան առա­ջին զո­հը եղաւ Բագ­րատ Գալստա­նեան, որ յա­ւակ­նե­ցաւ Հա­յաս­տա­նի վար­չա­պետու­թեան պաշ­տօ­նին, Հան­րա­պետու­թեան հրա­պա­րա­կին վրայ «Սրբա­զան պայ­քար»-ի հան­րա­յին ցոյ­ցի առա­ջին օրն իսկ, խան­դա­վառուած այդ ցոյ­ցի յա­ջողու­թե­նէն՝ վար­չա­պետ Փա­շինեանին մէկ ժամ պայ­մա­նաժամ տուաւ, որ հրա­ժարի իր պաշ­տօ­նէն։

Սփիւռքը եւս ան­մասն չմնաց լա­րուա­ծու­թե­նէն։ Հայ առա­քելա­կան եկե­ղեց­ւոյ նուիրա­պետա­կան աթոռ­նե­րը, թե­մերը, ծու­խե­րը եւ ՀՅԴ սփիւռքեան կո­միտէ­ները միացան Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թիւննե­րու դա­տապար­տման։

Սահ­մա­նադ­րա­կան կար­գը տա­պալե­լու աշ­խա­տան­քը չէր կրնար ան­տարբեր ձգել գեր­տէ­րու­թիւննե­րը։ Ռու­սաստան առա­ջին հեր­թին, Լաւրո­վի բեր­նով մտա­հոգու­թիւն յայտնեց «Հայ առա­քելա­կան եկե­ղեց­ւոյ դէմ իշ­խա­նու­թեան կա­տարած հա­լածան­քին»։ Ֆրան­սա­յի նա­խագահ Մաքրոն իր զօ­րակ­ցութիւ­նը յայտնեց վար­չա­պետ Փա­շինեանի՝ ժո­ղովրդա­վարու­թիւնը ամ­րապնդե­լու եւ տա­րածաշրջա­նին մէջ խա­ղաղու­թեան ի նպաստ գոր­ծե­լու վարքին։ Եւ­րո­պական Միու­թեան Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խարար Գա­յա Գա­լաս նոյնպէս հիպ­րի­տային պա­տերազ­մի դի­մակա­յելու օգ­նութիւն առա­ջար­կեց։

Քա­ղաքա­կան պայ­քա­րը անհրա­ժեշտ է եւ օգ­տա­կար Հա­յաս­տա­նի նման նո­րահաս­տատ պե­տու­թեան հա­մար, ուր սահ­մա­նադ­րա­կան կար­գը տա­կաւին բազ­մա­թիւ փոր­ձութիւննե­րէ ու վտանգնե­րէ չէ ան­ցած որ ինքնիշ­խան կուռ հա­մակարգ մը ստեղ­ծէ։ Շա­հերու բա­խու­մը, ար­տա­քին ու­ժե­րէ կա­խուա­ծու­թիւնը, անոնց ներ­գործու­թիւ­նը այնքան մեծ է, որ դժուար թէ տե­ղական քա­ղաքա­կան ու­ժե­րը ազ­գա­յին շա­հի շուրջ կա­րենա­յին հա­մա­խո­հու­թիւն գո­յաց­նել, առանց սուր պայքա­րի բո­վէն անցնե­լու։ Նոյ­նիսկ եկե­ղեցա­կան­նե­րու մաս­նակցու­թիւնը հարց չէ, եթէ հրա­ժարին իրենց սքե­մէն։ Բուն հար­ցը 1700-ամեայ ան­ցեալ ու­նե­ցող Հայ առա­քելա­կան եկե­ղեց­ւոյ բարձրաս­­տի­­­ճան եկե­­ղեցա­­կան­­նե­­­րու՝ իրենց կո­­չու­­մին բարձրունքին մնա­լու, իրենց հօ­տին հո­գեւոր կա­րիք­նե­րը հո­գալու, քրիս­տո­նէական ար­ժէքնե­րը քա­րոզե­լու, փրկա­գոր­ծութեան նուիրուելու փո­խարէն, քա­ղաքա­կան գոր­ծունէու­թեամբ իրենց հօ­տը փրկե­լու փոր­ձութեան են­թար­կուիլն է։

Ժ.Չ. ■