Ֆրանսահայ Կապոյտ Խաչի համեստ «սպասարկուն»

Ֆրան­սա­հայ Կա­պոյտ Խա­չը (Ֆ.Կ.Խ.) կորսնցուց իր ամէ­նէն հա­ւա­տա­ւոր եւ ամէ­նէն հա­մեստ «աշ­խա­տող­նե­րէն» մէ­կը յան­ձին Մատ­լէն Փու­շուճ­եան-Փա­փազեանին։

Գա­միշ­լիէն Հա­լէպ եւ վեր­ջա­պէս Փա­րիզի մօ­տիկ արուար­ձաննե­րէն Սըվ­րան հաս­տա­տուած էր, ուր հա­յու­թիւնը 60-ական 70-ական թուական­նե­րուն հա­ւանա­բար մի քա­նի տաս­նեակ ըն­տա­նիք կը հա­շուէր։

Հա­լէպի «Քա­րէն Եփ­փէ» ճե­մարա­նի գի­շերօ­թիկ աշա­կերտնե­րէն էր Մատ­լէ­նը։ Երբ տա­կաւին ճե­մարա­նի աշա­կեր­տութեան թի­ւը մի քա­նի հա­րիւ­րով կա­րելի էր հա­շուել, ամէնքս զի­րար որոշ չա­փով կը ճանչնա­յինք։

Մի քա­նի դա­սարան տար­բե­րու­թեամբ՝ հոն Մատ­լէ­նը ճանչցած էի։ Յե­տոյ Սա­հակեան վար­ժա­րան՝ ինք ման­կա­պար­տէ­զի ու­սուցչու­հի եւ ես նա­խակրթա­րանի վե­րին կար­գե­րու։

60-ական թուական­նե­րու քա­ղաքա­կան սեղ­մումնե­րը, 67-ի պա­տերազ­մը, հա­յաթափ­ման ալի­քը սկսած էին ար­դէն, երբ պա­տահ­մամբ իրա­րու հան­դի­պեցանք Փա­րիզի արուար­ձաննե­րէն մէ­կուն Ֆ.Կ.Խ.-ի երե­կոյ­թի մը։

Մեր խօ­սակ­ցութեան առա­ջին նիւ­թը Ֆ.Կ.Խ.-ի Սըվ­րա­նի հայ­կա­կան միօրեայ դպրո­ցի հա­յերէ­նի ու­սուցչի կա­րիքի մա­սին էր։ Մատ­լէ­ն գի­տէր մե­ր՝ ճե­մարա­նական­նե­րուս զգա­յուն լա­րը շար­ժել։ Եւ յա­ջողե­ցաւ…

Իր անոյշ խօս­քե­րով, Փա­րիզի արե­ւելեան արուար­ձաննե­րուն հա­յու­թիւնը ի մի բե­րելու նպատակով կազմակերպած հա­մեստ հացկե­րոյթնե­րով, հա­զիւ 20-30 աշա­կերտ հա­շուող դպրո­ցին ծնող­նե­րը Ֆ.Կ.Խ.-ին ան­դա­մագ­րե­լով, դպրո­ցին գործ­նա­կան կեան­քը բա­րելա­ւելու մնա­յուն ճի­գերով, Մատ­լէ­ն օրն ի բուն կ՚աշ­խա­տէր։

Հա­կառակ այս բո­լորին, Ֆ.Կ.Խ.-ն իրեն պատ­կա­նող վայր մը չու­նէր։ Հա­յերը իրարու քով բե­րելով, Ֆ.Կ.Խ.-ի ժո­ղով­նե­րուն (որոնք մինչ այդ իր տան մէջ տե­ղի կ՚ու­նե­նային) իր հա­մոզիչ խօս­քե­րով եւ իրեն նման սքան­չե­լի հա­ւատա­ւոր­նե­րու օգնութեամբ յա­ջողե­ցաւ ար­դէն գո­յու­թիւն ու­նե­ցող հրի­տակէ մը օգ­տուիլ, յա­տուկ հան­գա­նակու­թիւններ կազ­մա­կեր­պել, եւ առա­տաձեռն հա­յերու մաս­նակցու­թեամբ՝ փոք­րիկ, կի­սաւեր տուն մը վե­րածուեցաւ «Ֆրան­սա­հայ Կա­պոյտ Խաչ»-ի «դպրոց»-ի եւ «տան», որ վեր­ջը դար­ձաւ նաեւ «Մշա­կոյ­թի տուն» եւ բա­ցու­մը կա­տարուեցաւ Ար­փիկ Մի­սաքեանի ներ­կա­յու­թեամբ։

Ար­փիկ Մի­սաքեանի ներ­կա­յու­թիւնը զար­մա­նալի չէր, որով­հե­տեւ 1990-ական թուական­նե­րուն Ֆ.Կ.Խ.-ն իր մաս­նա­ճիւ­ղե­րը փո­խանակ իրենց քա­ղաք­նե­րուն անու­նով կո­չե­լու, զանոնք մկրտեց հիմ­նա­դիր եւ վաս­տա­կաւոր ըն­կե­րու­հի­ներուն անուննե­րով. այսպէս Սըվ­րան-Լիվ­րի Կար­կանի մաս­նա­ճիւ­ղը կո­չուե­ցաւ «Տի­րու­հի Մի­սաքեան»։

Մեր հա­մեստ Մատ­լէ­նը շա­րու­նա­կեց իր մաս­նա­ճիւ­ղի ատե­նապե­տու­թիւնը վա­րել միաժա­մանակ աջակ­ցե­լով շրջա­նի այն բո­լոր կա­րիք­նե­րուն երբ նոյ­նիսկ իր­մէ չէր պա­հան­ջուեր։

Մօ­տիկ արուար­ձա­նի ծա­նօթ «Դպրո­ցասէր» վար­ժա­րանը կա­րիք­ներ ու­նէր՝ դպրո­ցին կարգ մը բա­ժին­նե­րը վա­րագոյրի կը կարօտէին. Մատ­լէ­ն «միշտ պատ­րաստ» սկաու­տի մը հա­ւատար­մութեամբ վա­րագոյ­րները կը գնէր, կը պատ­րաստէր եւ կը նուիրէր…

Ֆ.Կ.Խ.-ն Լի­բանա­նի պա­տերազ­մէն ցնցուած երե­խաներ բե­րել տուաւ Պէլ­ֆոն­թէ­նի կա­յանը։ Կե­ցու­թեան վեր­ջա­ւորու­թեան խա­չու­հի­ներ զանոնք իրենց տու­նե­րը ըն­դունե­ցին շա­բաթ­նե­րով. Մատ­լէ­նին առա­ջար­կե­լու հար­կը չներ­կա­յացաւ…

Նոյնն էր պարագան Հա­յաս­տա­նի 1988-ի երկրա­շար­ժէն ետք եւ կամ պա­տանի­ներու փո­խանակ­ման Հ.Օ.Մ-ի ծրագ­րե­րուն առիթով՝ Մատ­լէ­ն միշտ առա­ջին ներ­կա­յացո­ղն էր։

Ան նաեւ սի­րուած էր իր քա­ղաքի ֆրան­սա­ցինե­րէն. Սըվրան-Լիվ­րի Կար­կանի քա­ղաքա­պետ­ե­րը, երես­փո­խան­նե­րը այս հա­մեստ մաս­նա­ճիւ­ղին մնա­յուն եւ յար­գե­լի հիւ­րերը կ՚ըլլան։ Սըվրան-Լիվ­րի Կար­կանի քա­ղաքա­պետը զինք պա­տուած էր «Ար­ժա­նաւո­րու­թեան» մե­տալով, ան­կախ Ֆ.Կ.Խ.-ի «վաս­տա­կաւոր խա­չու­հի» մե­տալէն։

Վեր­ջին ան­գամ երբ զինք տե­սայ իր տա­ն մէջ, շատ հի­ւանդ էր, դժուար կը շնչէր. սա­կայն մեր առօ­րեայէն հե­ռացած՝ կրկին խօ­սեցանք հա­յերէ­նի դա­սաւան­դութեանց թշուառ վի­ճակին մա­սին։ Գա­ղու­թի պա­տաս­խա­նատու­նե­րուն հա­յերէն լե­զուի ու­սուցման հան­դէպ ցու­ցա­բերած ան­տարբե­րու­թեան մա­սին… ինչ որ մեզ շատ հե­ռու­նե­րը տա­րաւ…։

Գի­տակից, հայ­րե­նասէր, հա­յերէն լե­զուի եւ մշա­կոյ­թի հան­դէպ սէր եւ ակ­նա­ծանք ու­նե­ցող­նե­րու շար­քը քիչ մը եւս որ­բա­ցաւ քու մեկ­նումովդ։

Հո­ղդ թե­թեւ սի­րելի՛ Մատլէն։

ԷԼԷՆ ՄԵՐՃԱՆԵԱՆ ■