Հարցազրոյց՝ Երեւանի Երուանդ Քոչար  թանգարանի տնօրէնուհի Կարինէ Քոչարի հետ

Արուեստագէտին գործերը պիտի ցուցադրուին Փետրուար 15-էն Ապրիլ 15, Պընուա Սափիրոյի փարիզեան Galerie Minotaure-ին * մէջ

«Նոր Յա­ռաջ» – Տի­կին Կա­րինէ Քո­չար, 2024-էն Ֆրան­սա­յի արուես­տա­սէր հա­սարա­կու­թեան ու­շադրու­թիւնը հրա­ւիրուած է Երուանդ Քո­չարի արուես­տին վրայ, շնոր­հիւ մի քա­նի մի­ջոցա­ռումնե­րու, որոնց մէջ կա­րեւոր դե­րակա­տարու­թիւն ու­նե­ցաք դուք՝ Երե­ւանի Երուանդ Քո­չար թան­գա­րանի տնօ­րէնու­հիդ, եւ Ֆրան­սա­յի մէջ Հա­յաս­տա­նի նախ­կին դես­պան տի­կին Յաս­միկ Տոլ­մա­ջեան։ Ու­րա­խալի է տես­նել, որ Փետ­րուար 15-էն մին­չեւ Ապ­րիլ 15, փա­րիզեան Galerie Minotaure-ի տնօ­րէն Պը­նուա Սա­փիրո­յի նա­խաձեռ­նութեամբ, անոր ղե­կավա­րած պատ­կե­րաս­րա­հին մէջ պի­տի ցու­ցադրուին Երուանդ Քո­չարի գոր­ծե­րը։ Ինչպէ՞ս յա­ջողե­ցաք կազ­մա­կեր­պել նման մի­ջոցա­ռում մը Փա­րիզի մէջ։

Կա­րինէ Քո­չար – 2024թ ինչպէս եւ 2025թ Երուանդ Քո­չարի հա­մար յո­բելեանա­կան է, լրա­նում է մեծ գե­ղագէ­տի 125-ամեակը: 

2024 թուակա­նը սկսուեց հիա­նա­լի մի իրա­դար­ձութեամբ՝ Յու­նուարի 29-ին Փա­րիզի Պի­կասո­յի թան­գա­րանում բա­ցուեց հրա­շալի ցու­ցադրու­թիւն՝ « Dans l’appartement de Léonce Rosenberg : De Chirico, Ernst, Léger, Picabia… », որում նե­րառուած էր նաեւ Պոմ­պի­դու կենտրո­նի հա­ւաքա­ծուին պատ­կա­նող Մաէստրօ Քո­չարի 1934թ. ստեղ­ծած Տա­րածա­կան նկա­րը:

2024թ. ըն­թացքում Երուանդ Քո­չարի թան­գա­րանի կող­մից բազ­մա­թիւ հրա­շալի մի­ջոցա­ռումներ կազ­մա­կեր­պուեցին Հա­յաս­տա­նի կա­ռավա­րու­թեան, ԿԳՄՍ նա­խա­րա­րու­թեան աջակ­ցութեամբ: Ինչ­պէս ար­դէն նշե­ցիք, բա­ցառիկ յա­ջո­ղու­թիւն եւ ձեռքբե­րում էր Ֆրան­սիայում ՀՀ նախ­կին դես­պան տի­կին Յաս­միկ Տոլ­մա­ջեանի հե­տեւո­ղական ջան­քե­րի եւ Պոմ­պի­դու կենտրո­նի նա­խագահ պա­րոն Լո­րեն Լե Բո­նի աջակ­ցութեան շնոր­հիւ Պոմ­պի­դու կենտրո­նում մեծ արուես­տա­գէտի 125-ամեակի կա­պակ­ցութեամբ եւ որ­պէս յար­գանքի տուրք նրա յի­շատա­կին կազ­մա­կեր­պուած երե­կոն եւ Դեկ­տեմբե­րի 3-ին բա­ցուած ցու­ցադրու­թիւնը, որում ներ­կա­յացուեցին արուես­տա­գէտի՝ 1926թ. ստեղ­ծած Արե­ւելու­հի­ներ գե­ղան­կա­րը եւ 1934թ. ստեղ­ծած Տա­րածա­կան նկա­րը: Մաէստրօ Քո­չարի ստեղ­ծա­գոր­ծութիւննե­րի այդ ցու­ցադրու­թիւնը կը գոր­ծի մին­չեւ Մար­տի 10-ը: 

Եւ այ­սօր, Երուանդ Քո­չարի, Պաբ­լօ Պի­կասո­յի, Ֆեր­նան Լե­ժէի, Ֆրեն­սիս Պի­կաբիայի եւ այ­լոց հրա­շալի ստեղ­ծա­գոր­ծութիւննե­րը նո­րից ներ­կայանում են միասին, ինչպէս 100 տա­րի առաջ: Ընդ որում, Երուանդ Քո­չարի եւ Պաբ­լօ Պի­կասո­յի ստեղ­ծա­գոր­ծութիւննե­րը՝ ցու­ցադրուած մի­մեանց հան­դի­պակաց …

*  *  *

Ինչ վե­րաբեր­ւում է այս ցու­ցա­հան­դէ­սին… Ան­չափ յու­զուած եմ այս հրա­շալի ցու­ցա­հան­դէ­սի իրա­կանաց­ման կա­պակ­ցութեամբ: Այն իմ երա­զանքնե­րից մէկն էր, հա­մարեա իրա­կան չթուացող: Նրան, կա­րող ենք ասել, սկիզբ դրուեց դեռ 2022թ., երբ ես շատ պա­տահա­կան հան­դի­պեցի պա­րոն Սա­փիրո­յի քրոջ Ժի­զելի հետ: Դեռ այն ժա­մանակ մենք ապա­գայ երա­զային ցու­ցադրու­թեան հա­մար ան­գամ խո­րագիր էինք գտել « Hasard objectif »… 

Եւ այ­սօր այն իրա­կանա­նում է շնոր­հիւ Galerie Minotaure-ի տնօ­րէն պա­րոն Բե­նուա Սա­փիրո­յի, Ժա­մանա­կակից արուես­տի ազ­գա­յին թան­գա­րանի նախ­կին գլխա­ւոր հա­մադ­րող Քրիս­տիան Դե­րուէի, արուես­տա­բան Մա­րիա Տի­լի աջակ­ցութեան եւ մաս­նակցու­թեան:

Այս ցու­ցադրու­թիւնը անա­սելի բա­ցառիկ է, մենք տես­նում ենք քո­չարեան ստեղ­ծա­գոր­ծութիւններ, որոնց մա­սին կամ բո­լորո­վին ան­տե­ղեակ էինք, կամ տե­սել էինք դրանց միայն սեւ-սպի­տակ լու­սանկար­նե­րը: Եւ շնոր­հիւ պա­րոն Սա­փիրո­յի պրո­ֆեսիոնա­լիզ­մի եւ հմտու­թիւննե­րի, դրանք այ­լեւս հա­սանե­լի կը լի­նեն ցու­ցադրու­թիւննե­րի, հրա­պարա­կումնե­րի եւ ու­սումնա­սիրու­թիւննե­րի հա­մար:

Ցու­ցա­հան­դէ­սի շրջա­նակում տե­ղի է ու­նե­նալու նաեւ « Autour des archives de l’artiste » գրքի շնոր­հանդէ­սը: Այս հրա­շալի գրքի կա­պակ­ցու­թեամբ կա­րող եմ նշել, որ մօտ 20 տա­րի առաջ ձեռք էինք բե­րել եւ տե­ղեակ էինք պա­րոն Քրիս­տիան Դե­րուէի ու­սումնա­սիրու­թիւննե­րին՝ նշա­նաւոր արուես­տա­գէտ­ներ Լե­ժէի, Պի­կաբիայի, Գրի­սի եւ հան­րա­յայտ մե­կենաս եւ հա­ւաքորդ Լեոնս Ռո­զեն­բերգի նա­մակա­գորւթիւննե­րի վե­րաբե­րեալ, բայց նոյնչափ անի­րատե­սական էր թւում պա­րոն Դե­րուէի կող­մից Քո­չար-Ռո­զեն­բերգ նա­մակագ­րութեան ներ­կա­յաց­ման եւ ծա­նօթագրման մա­սին երա­զելն ան­գամ:

Այ­սօր այն այ­լեւս իրա­կանու­թիւն է:

«ՆՅ» – Որո՞նք եղած են գլխա­ւոր խո­չըն­դոտնե­րը՝ Երուանդ Քո­չարի աւե­լի մեծ ու­շադրու­թեան ար­ժա­նանա­լուն, մինչ ինչպէս կ՚ըսէր Վալ­տը­մար Ժորժ՝ «Ժա­մանա­կը հա­սած է որ ստեղ­ծա­գործ Քո­չարին մա­տու­ցուի իր ար­ժա­նի յար­գանքը»։

Կ. Ք. – Խոր­հուրդնե­րի երկրում, ի հա­կադ­րութիւն եւ­րո­պական ազա­տու­թեան, թե­ւածում էին ստա­լինեան բռնաճնշումնե­րը, մատ­նութիւննե­րը, անվստա­հու­թիւնն ու վա­խը… Իր դա­ւանած գե­ղագի­տական սկզբունքնե­րի ու հա­յեացքնե­րի հա­մար Քո­չարին տե­ւակա­նօրէն հե­տապնդել են, հա­լածել, իսկ յետ­դարձի ճա­նապար­հը փա­կել ընդմիշտ… Աւե­լին, 1941թ. Յու­նի­սի 23-ին նրան բան­տարկել են ան­հիմն մե­ղադ­րանքով. ազա­տուել է 1943թ.:

Թւում էր, թէ խորհրդա­յին ղե­կավար Իոսիֆ Ստա­լինի մա­հից (1953թ.) յե­տոյ ինչ-որ բան պէտք է փո­խուէր կայսրու­թիւնում, սա­կայն այդպէս չե­ղաւ: Պատ­կե­րաց­րէք, որ Երուանդ Քո­չարի առա­ջին ան­հա­տական ցու­ցա­հան­դէ­սը Երե­ւանում բա­ցուել է հայ­րե­նիքում հաս­տա­տուե­լուց շուրջ 30 տա­րի անց՝ 1965 թ.։

Քո­չարի` յատ­կա­պէս փա­րիզեան շրջա­նի ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ժա­ռան­գութիւնն ան­տե­սելու, շրջան­ցե­լու եւ ար­ժանւոյնս չգնա­հատե­լու պատ­ճա­ռով Երուանդ Քո­չարի անունն աս­տի­ճանա­բար մո­ռացու­թեան է մատ­նուել, իսկ նրա՝ յատ­կա­պէս փա­րիզեան շրջա­նի ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ժա­ռան­գութիւ­նը հե­տեւո­ղակա­նօրէն ան­տե­սուել է:

Սա­կայն ո՛չ բան­տը, ո՛չ հա­լածանքնե­րը չեն կոտ­րել արուես­տա­գէտի ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան կամ­քը։ Հայ­րե­նիքում նրա ստեղ­ծած ձիար­ձաննե­րը հա­մաշ­խարհա­յին արուես­տի գլուխգոր­ծոցներ են թէ՛ իրենց մտայ­ղացման եւ թէ՛ կեր­պարնե­րի իրա­կանաց­ման առու­մով:

Այ­սօր, կար­ծում ենք, մենք հպար­տօ­րէն կա­րող ենք աշ­խարհին ներ­կա­յանալ այս արուես­տա­գէտի ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ժա­ռան­գութեամբ եւ մեծ յոյս ու­նենք, որ թան­գա­րանի, թան­գա­րանի աջա­կից­նե­րի, հե­տաքրքիր հա­մագոր­ծակցու­թիւննե­րի ճիշտ ռազ­մա­վարու­թեան շնոր­հիւ Վ. Ժոր­ժի խոս­քե­րով ասած – կը մա­տու­ցենք այս մեծ արուես­տա­գէտին այն պա­տուոյ վճա­րը, որին նա ար­ժա­նի է իրա­ւամբ: 

«ՆՅ» – Galerie Minotaure-ը կը կեդ­րո­նանայ մաս­նա­ւորա­պէս Ecole de Paris-ի (Փա­րիզի դպրոց) նկա­րիչ­նե­րու ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան աշ­խա­տանքնե­րուն վրայ, որուն մէջ Քո­չար շատ յատ­կանշա­կան դե­րակա­տարու­թիւն ու­նե­ցած է, յատ­կա­պէս «տա­րածա­կանու­թեան» տե­սու­թեան մէջ, որ 20-րդ դա­րու գի­տական աշ­խարհի յայտնա­բերումնե­րուն զու­գա­հեռ արուես­տի ար­դիակա­նացու­մի կա­րեւոր շար­ժի­չը հան­դի­սացած է։ Ըն­դունուած էր իբ­րեւ Փի­քասո­յի, Մա­թիսի, Քան­տինսքիի եւ այ­լոց ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան նո­րարա­րու­թեան շար­քին պատ­կա­նող արուես­տա­գէտ։ Ի՞նչն է որ Քո­չարը մղեց 1936-ին Հա­յաս­տան փո­խադ­րուելու։ Ի՞նչ բանն էր որ այ­լեւս զինք չէր գո­հաց­ներ Փա­րիզի մէջ։

Կ. Ք. – Այո՛, մենք ասում ենք, որ Երուանդ Քո­չարը խոր­հուրդնե­րի եր­կիր վե­րադար­ձաւ փառ­քի շե­մին: Պատ­ճառնե­րը, կար­ծում եմ, վստա­հօրէն ոչ ոք չի կա­րող ասել, բայց մեր են­թադրու­թիւնն է, որ Եւ­րո­պայում ար­դէն թե­ւածում էր 2-րդ հա­մաշ­խարհա­յին պա­տերազ­մի ու­րուակա­նը եւ բազ­մա­թիւ փա­րիզաբ­նակ նկա­րիչ­ներ հե­ռանում էին Ֆրան­սիայից: Ոմանք մեկ­նե­ցին ԱՄՆ, ու­րիշնե­րը գտան այլ վայ­րեր՝ պատսպա­րուե­լու եւ իրենց գե­ղարուես­տա­կան կեան­քը շա­րու­նա­կելու հա­մար, դէ իսկ Քո­չարը մօտ 14 տա­րի չէր տե­սել ծնող­նե­րին եւ նաեւ որ­պէս հայ ըն­տա­նիքի զա­ւակ, պար­տա­ւորու­թիւն էր զգում իր ըն­տա­նիքի առ­ջեւ: Եւ հաս­տատ կա­րող ենք ասել, որ մտքով ան­գամ չէր ան­ցը­նում, որ թող­նում է Փա­րիզը, ինչպէս նաեւ սի­րելի կնո­ջը՝ Մե­լինէին ընդմիշտ: 

Նաեւ գա­լիս էր նո­րաս­տեղծ Հա­յաս­տան՝ երի­տասար­դութեան շրջա­նում տա­րածե­լու իր նոր գա­ղափար­նե­րը, եւ­րո­պական յա­ռաջա­պահական արուես­տի մի­տումնե­րը: 

Սա­կայն 1936 թ. Քո­չարը ներ­գաղթեց ԽՍՀՄ եւ յայտնուեց «Եր­կա­թէ վա­րագոյ­րից» այս կողմ, ուր մո­լեգ­նում էր ստա­լինեան տե­ռորը. յետ­դարձի ճա­նապար­հը փա­կուեց ընդմիշտ…։ Հե­տեւե­ցին ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան մե­կու­սա­ցում, բանտ…։ Նրա անունն աս­տի­ճանա­բար դուրս մնաց արուես­տի նշա­նաւոր տե­ղեկա­տու­նե­րից, տե­սական բո­վան­դա­կու­թիւն ու­նե­ցող աշ­խա­տու­թիւննե­րից: Բայց նա Փա­րիզից օտա­րուեց միայն ֆի­զիկա­պէս: Հո­գեպէս նա ապ­րեց եւ ստեղ­ծա­գոր­ծեց այնպէս, կար­ծես գտնւում էր Փա­րիզում: Քո­չարը «եր­կա­թէ վա­րագոյ­րից» այս կողմ բե­րեց ժա­մանա­կակից արուես­տի շունչը, ոգին, մօ­տեցումնե­րը: Հայ նկա­րիչ­նե­րի մի քա­նի սե­րունդ կա­յացան նրա լոյ­սի ազ­դե­ցու­թեան ներ­քոյ: 

«ՆՅ» – Որո՞նք են ապա­գայ ծրագ­րե­րը։

Կ. Ք. – Գի­տէք, շատ կա­րեւոր է անընդհատ հե­տեւել ժա­մանա­կակից արուես­տի աշ­խարհում տե­ղի ու­նե­ցող փո­փոխու­թիւննե­րին, նոր մօ­տեցումնե­րին եւ հնա­րաւո­րինս մեր թան­գա­րանի գոր­ծունէու­թիւնը հա­մապա­տաս­խա­նեց­նել մի­ջազ­գա­յին չա­փորո­շիչ­նե­րին:

Անա­սելի ու­րախ ենք, որ այս վեր­ջին տա­րինե­րին տե­ղի ու­նե­ցան որո­շակի գոր­ծընթաց­ներ, որոնց շնոր­հիւ կար­ծես հնա­րաւոր է դառ­նում Քո­չարի անու­նը վե­րադարձնել աշ­խարհին: Սա մեր՝ ար­դէն մի քա­նի տա­րի առաջ ըն­դունած կար­գա­խօսն է եւ մեր բո­լոր մի­ջոցա­ռումնե­րը, նա­խագ­ծե­րը նպա­տակ ու­նեն մօ­տեց­նե­լու այդ երա­զան­քի կամ նպա­տակի իրա­գոր­ծումը:

Թան­գա­րանի նպա­տակն է տար­բեր ձե­ւաչա­փերով, նոր հա­մախոհ­նե­րի եւ գոր­ծընկեր­նե­րի հետ հա­մագոր­ծակցու­թեամբ իրա­կանաց­նել Քո­չարի արուես­տը ողջ աշ­խարհում հան­րահռչա­կելու գա­ղափա­րը: 

Թան­գա­րանի 40 տա­րուայ գոր­ծունէու­թեան շնոր­հիւ, ես վստա­հօրէն կա­րող եմ ասել, որ արուել է հնա­րաւո­րինը՝ այդ ժա­մանա­կաշրջա­նը մօ­տեց­նե­լու առու­մով…

Այ­սօր թան­գա­րանը հան­դէս է գա­լիս որ­պէս հե­տաքրքիր կրթամ­շա­կու­թա­յին ժա­մանց առա­ջար­կող հաս­տա­տու­թիւն, եւ նպա­տակ ու­նի Երուանդ Քո­չարի արուես­տա­գիտա­կան գա­ղափար­նե­րի, առա­ջադէմ հա­յեացքնե­րի, սկզբունքնե­րի քա­րոզ­չութեամբ աջակ­ցել ներ­դաշնակ ու կա­տարեալ քա­ղաքա­ցիական հա­սարա­կու­թեան ձե­ւաւոր­մա­նը, նպաս­տե­լով բարձրա­րուեստ մշա­կու­թա­յին մի­ջավայ­րի, Քո­չար արուես­տա­գէտի բրեն­դա­յին կեր­պա­րի կա­յաց­մա­նը:

Թան­գա­րանն առա­ջար­կում է 13 կրթա­կան ծրագ­րեր աշա­կերտնե­րի, ու­սա­նող­նե­րի հա­մար, վիր­տուալ իրա­կանու­թեան, աւե­լացուած իրա­կանու­թեան փոր­ձա­ռու­թիւններ, կազ­մա­կերպւում են նո­րատիպ ցու­ցադրու­թիւններ՝ ոչ միայն բնօ­րինակ ստեղ­ծա­գոր­ծութիւննե­րի, այ­լեւ արտ օբ­յեկտնե­րի, ինստա­լացիանե­րի, պեր­ֆորմանսնե­րի մի­ջոցով, բարձրո­րակ Art տպագ­րութիւննե­րով:

Այ­սօր մեր ծրագ­րերն ուղղուած են ներ­կա­յաց­նե­լու Հա­յաս­տա­նը որ­պէս ժա­մանա­կակից գե­ղարուես­տա­կան որո­նումնե­րի ու նո­րագոյն մե­թոդ­նե­րի կի­րառ­մամբ իր մշա­կու­թա­յին ժա­ռան­գութիւ­նը ներ­կա­յաց­նող եւ հան­րահռչա­կող եր­կիր: 

Ես մեծ սի­րով հրա­ւիրում եմ մեր ֆրան­սաբնակ հայ­րե­նակից­նե­րին այ­ցե­լել Երե­ւանում Երուանդ Քո­չարի թան­գա­րան եւ վա­յելել նման հան­ճա­րեղ հայ­րե­նակից ար­ուես­տա­գէտ ու­նե­նալու հպար­տութեան եւ մեծ բա­ւակա­նու­թեան զգա­ցողու­թիւններ:

 ***

Երուանդ Քո­չարի թան­գա­րանը բա­ցուել է Մաէստրո­յի արուես­տա­նոցի տե­ղում, 1984թ։ 

Արուես­տա­նոցը ոչ միայն աշ­խա­տանոց էր, այ­լեւ եր­կար տա­րիներ նկար­չի բնա­կուե­լու միակ վայ­րը: Թան­գա­րանի ֆոն­դե­րի հիմ­նա­կան մա­սը՝ շուրջ 6000 միաւոր ըն­տա­նիքի նուիրատ­ւութիւններն են։

Թան­գա­րանում կա­րելի է ամ­բողջա­կան պատ­կե­րացում կազ­մել արուես­տա­գէտի ան­ցած ողջ ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ճա­նապար­հի մա­սին. ցու­ցադրւում են Թիֆ­լի­սեան, Փա­րիզեան, Երե­ւանեան շրջան­նե­րի գե­ղան­կար, գծան­կար, քան­դակ աշ­խա­տանքներ, տա­րածան­կարներ, անձնա­կան իրեր, պատ­մա­կան յա­ռաջա­պահու­թեան մե­ծերի՝ Պի­կասո­յի, Դե­լոնէի, Լ. Ռո­զեն­բերգի, Վ. Ժոր­ժի եւ միւսնե­րի հետ Քո­չարի առնչու­թիւննե­րի մա­սին պատ­մող բա­ցառիկ ար­ժէ­քաւոր փաս­տաթղթեր եւ հա­զուա­գիւտ վա­ւերագ­րեր։

Միայն այստեղ եւ Փա­րիզի Պոմ­պի­դու կենտրո­նում կա­րելի է տես­նել քո­չարեան արուես­տի այն հրաշ­քը, որ կոչւում է «Տա­րածա­կան նկար­չութիւն»։

Երուանդ Քո­չարի թան­գա­րանը տա­րածաշրջա­նում պատ­մա­կան յա­ռաջա­պահու­թեան ու­սումնա­սիր­ման ու քա­րոզ­չութեան եզա­կի կենտրոն է։

Հարցազրոյցը վարեց՝

ԺԻՐԱՅՐ ՉՈԼԱՔԵԱՆ ■

_______

* Galerie Minotaure – 2 Rue des Beaux Arts, 75006 Paris, France