Վարչա­պետ Փա­շինեանի՝ հայ հա­մայնքի նե­րկայացուցիչներուն հետ փա­րիզեան հան­դի­պու­մի գլխա­ւոր ու­ղերձը եղաւ Հա­յաս­տա­նի կա­ռա­վա­րու­թեան ար­տա­քին եւ ներ­քին քա­ղաքա­կանու­թեան նոր ռազ­մա­վարու­թեան գա­ղափա­րա­խօ­սական շրջա­դար­ձը։ Զուիցե­րիոյ ու ԱՄ­Ն-ու հայ հա­մայնքներու հետ հան­դի­պու­մին ալ ան նոյն ու­ղերձը յղած էր ու խիստ քննա­դատու­թեան ար­ժա­նացած։ Առանց ընկրկե­լու, Վար­չա­պետը նո­րէն պնդեց «Իրա­կան Հա­յաս­տան»-ի գա­ղա­փա­րախօ­սու­թեան շրջա­դար­ձի էական նշա­նակու­թեան վրայ։

Սա­կայն Փա­րիզի մէջ վար­չա­պետի բա­նաձե­ւու­մը ու­նէր շատ աւե­լի գրգռիչ բնոյթ։ Ան, 3-րդ Հան­րա­պետու­թեան հիմ­նադրու­մէն ի վեր բո­լոր քա­ղաքա­կան կու­սակ­ցու­թիւննե­րու գա­ղափա­րախօ­սու­թիւնն­ե­րը նոյ­նա­ցուց ՀՅԴ-ի գա­ղափա­րախօ­սու­թեան հետ. «Եկել եմ մի եզ­րա­կացու­թեան, որ Հա­յաս­տա­նի 3-րդ հան­րա­պետու­թեան հիմ­նադրման առա­ջին օրից, մենք չենք նկա­տել, որ ՀՀ-ում կար ըն­դա­մէնը մէկ կու­սակցու­թիւն, դա ՀՅԴ-ն էր, իրա­կանում եղել է մէկ կու­սակցու­թեան գա­ղափա­րախօ­սու­թիւն»։ Ճիշդ է, որ ներ­կայ կա­ռավա­րու­թեան քա­ղաքա­կանու­թեան հա­կառա­կող կու­սակցու­թիւննե­րուն գլխա­ւորը կը մնայ ՀՅԴ-ն, որ հրա­ժարե­լով իր ըն­կերվա­րական գաղափա­րախօ­սական ար­ժէքնե­րէն, կառ­չած մնա­ցած է միայն ազ­գայ­նա­կան գա­ղափա­րախօ­սու­թեան։ Գա­ղափա­րախօ­սու­թիւն մը, որուն Սփիւռքի աւան­դա­կան կու­սակցու­թիւննե­րը եւ Հա­յաս­տա­նի 3-րդ հան­րա­պետու­թեան քիչ թէ շատ բո­լոր կու­սակցու­թիւննե­րը դա­ւանած են, նոյ­նիսկ հա­յաս­տա­նեան սո­վե­տա­մէտ ու ռու­սա­մէտ կու­սակ­ց­­ու­թիւննե­րը։ Միւս կու­սակցու­թիւննե­րուն համար ան­կասկած վի­րաւո­րական է վար­չա­պետին կող­մէ նման նոյ­նա­կանա­ցում, յատ­կա­պէս աւան­դա­կան կու­սակցու­թիւննե­րուն հա­մար, որոնք Սփիւռքի մէջ եր­կար տա­րիներ ի­րարու չեն հան­դուրժած, յա՛տ­կա­պէս Սո­վետա­կան Հա­յաս­տա­նի նկատմամբ մէկզմէկու դիր­քո­րո­շման պատճառաւ։

Յատ­կանշա­կան է վար­չա­պետին խօս­քին մէջ ինքնաքննա­դատու­թիւ­նը, երբ նոյ­նիսկ «Քա­ղաքա­ցիական Պայ­մա­նագիր» կու­սակցու­թեան գա­ղափա­րախօ­սու­թիւնը կը նոյ­նացնէ ՀՅԴ-ի գա­ղափա­րախօ­սու­թեան հետ. «Եղել է ՀՀՇ – Հայ Յե­ղափո­խական Դաշ­նակցու­թիւն, եղել է “Քա­ղաքա­ցիական պայ­մա­նագիր” (ՔՊ) կու­սակցու­թիւն – Հայ Յե­ղափո­խական Դաշ­նակցու­թիւն, այ­սինքն՝ ՀՀ-ում, ըստ էու­թեան, գոր­ծող բո­լոր կու­սակցու­թիւննե­րը գոր­ծել են Հայ Յե­ղափո­խական Դաշ­նակցու­թեան գա­ղափա­րախօ­սութեան ներ­քոյ։ ՀՀՇ-ին թուացել է, որ իրենք աւե­լի լաւ դաշ­նակցա­կան են, քան՝ իս­կա­կան դաշ­նակցա­կան­նե­րը։ ՔՊ-ին թուացել է, որ մենք աւե­լի լաւ դաշ­նակցա­կան ենք, քան՝ իս­կա­կան դաշ­նակցա­կան­նե­րը»։

Զինք քննա­դատող­նե­րն ու վար­կա­բեկող­նե­րը եւ «Իրա­կան Հա­յաս­տան»-ի ու «Խա­ղաղու­թեան խաչ­մե­րուկ»-ի գա­ղափա­րախօ­սու­թեան թե­րահա­ւատ­նե­րը վար­չա­պետը քաղաքա­կան գրո­հի կ՚են­թարկէ Սփիւռքի կա­րեւո­րագոյն մայ­րա­քա­ղաք­նե­րուն ու քաղաքներուն մէջ, ամ­րապնդե­լու համար Հա­յաս­տա­նի պե­տակա­նամէտ ռազ­մա­վարու­թիւնը, զայն հիմ­նա­ւորելու խա­ղաղու­թեան վրայ, առանց որուն ան­կա­րելի պի­տի ըլ­լայ ինքնիշ­խան պե­տու­թիւն ստեղ­ծել ու Հա­յաս­տա­նի անվտան­գութիւ­նը կախեալ պիտի մնայ որե­ւէ օտար գեր­տէ­րու­թեան մը հո­վանա­ւորու­թե­նէն։

Հարց է թէ որ­քա­նո՞վ ճշմար­տա­ցի է նման գա­ղափա­րախօ­սու­թիւն, որ փաս­տօ­րէն Ար­ցա­խէն հրա­ժարե­լու, Ցե­ղաս­պա­նու­թեան դատէն հրա­ժարե­լու, Հա­յաս­տա­նի 29.800 քառակուսի քմ.ով բա­ւա­կա­նանա­լու քա­ղաքա­կանու­թիւն է։ Բնա­կանա­բար ար­ցա­խահա­յու­թիւնը, սփիւռքա­հայու­թիւնը ստի­պուած չեն հե­տեւե­լու Հա­յաս­տա­նի կա­ռավա­րու­թեան գաղա­փարա­խօսա­կան ու­ղեգծին։ Վեր­ջա­պէս ար­ցա­խահա­յու­թիւնը եւ սփիւռքա­հայու­թիւնը ու­նին իրենց գո­յապայ­քա­րի ու­ղին, որ ներ­կայ պայ­մաննե­րուն մէջ չի հա­մապատասխաներ Հա­յաս­տա­նի կա­ռավա­րու­թեան ան­վտան­գա­յին ռազ­մա­վարու­թեան։

Ժ.Չ. ■